میراث مکتوب – در این فهرست نسخه‌های اهدایی مرحوم حاج محمد نخجوانی به کتابخانۀ مرکزی تبریز آمده است.
از آنجائی که با گذشت زمان فهرست مزبور در دسترس نبود، با نظر اداره کل ارشاد تبریز دکتر هادی هاشمیان دست به ویرایش آن زده که در دو جلد چاپ و منتشر شده است.
پس از راه اندازی کتابخانه دولتی تربیت در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی به همت محمدعلی تربیت، در سال ۱۳۳۳ آقای علی دهقان مدیر کل فرهنگ وقت استان، پیشنهاد داد تا کتابخانه بزرگ و مناسبی با مساعدت مردم تاسیس شود. به همین منظور در جلسه ای در تاریخ ۲۵/۶/۱۳۳۳ با حضور تعدادی از افراد بصیر و خیر و علاقه مندان به علم و دانش ضمن بیان ضرورت مسأله و اهمیت موضوع نطفه ایجاد کتابخانه ملی تبریز را در این جلسه منعقد کرد.
آنچه در این میان شایان گفتن و تقدیر و سپاس فراوان همه فرهنگ دوستان تلقی می شود، اقدام شایسته و فرهنگی بزرگ برادران نخجوانی (حاج محمد و حاج حسین) در خصوص اهدای کتابخانه های بسیار نفیس شان است که از گوشه و کنار جهان خریداری و جمع آوری کرده بودند. اهدای کتابخانه های مهم و معروف این دو برادر که هر دو بی تردید از فرهیختگان اهل قلم تبریز به شمار می آمدند، بر اهمیت این کتابخانه افزود و آن را از جایگاه جهانی برخوردار ساخت. تعداد کتابهای خطی اهدایی حاج محمد نخجوانی به ۱۱۶۳ جلد و تعداد کتب چاپی (سنگی و سربی) اهدایی ایشان ۲۵۳۳ جلد و تعداد کتب خطی اهدایی حاج حسین نخجوانی ۸۳۶ جلد و تعداد کتب چاپی (سنگی و سربی) ایشان نیز ۲۰۴۳ جلد است که هم اکنون در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شوند.
حاج محمد نخجوانی، فرزند حاج علی عباس، از چهره‌های خوش نام و از فضلای صاحب نام آذربایجان در سال 1297 ق در تبریز تولد یافت. وی پس از فراگرفتن مبادی علوم اسلامی و ادبیات فارسی از محضر استادانی چون سید حسن امین‌الادبا کسب فیض نمود و به مطالعه متون فارسی و عربی پرداخت. وی با توجه به اینکه پیشه بازرگانی داشت، اما مردی ادیب، فاضل و کتابشناس بود و در جمع‌آوری نسخ خطی، و کتب نفیس، ذوق مخصوص و اطلاع وسیع داشت.
وی پس از 84 سال زندگی در 14 مرداد ماه سال 1341 درگذشت و در گورستان طوبائیه تبریز به خاک سپرده شد. کتابخانه ایشان، اعم از خطی و چاپی که بالغ بر حدود 3700 جلد کتاب می‌شد، طبق وصیت و سند رسمی که در 24 مهرماه 1335 تنظیم شده بود، در سال 1341 به کتابخانه ملی تبریز منتقل گردید.
میر ودود سید یونسی از سال 1346 ریاست کتابخانه ملی تبریز را به عهده داشت، در دوره مسئولیتش از آنجائی که آشنایی خوبی با اسناد و نسخ داشت، شروع به فهرست نویسی کتاب خطی اهدایی حاج محمد نخجوانی نمود. حاصل تلاش مجدانه وی، مجموعه سه جلدی است که در سال 1348 در چاپخانه شفق تبریز به چاپ رسیده است. وی در در این فهرست ضمن تبیین مشخصات کامل نسخ خطی، توضیحات بسیار سودمندی را ارائه نموده است.
از آنجائی که با گذشت زمان فهرست مذبور در دسترس نبود، با نظر اداره کل ارشاد تبریز جناب هاشمیان دست به ویرایش آن زده که در دو جلد چاپ و منتشر شده و اکنون در دسترس است.
در انتهای کتاب تصاویری از نسخه‌های خطی آمده است.
«فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی تبریز» تألیف میر ودود سید یونسی با تهیه، تنظیم و ویرایش مجدد دکتر هادی هاشمیان در سال 93 و در دو جلد از سوی انتشارات ستوده در تبریز منتشر شده است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی