میراث مکتوب- ششصد و سی و دومین شب از سلسله‌برنامه‌های «شب‌های بخارا» با بررسی کتاب «آذربایجان و شاهنامه» تألیف «دکتر سجاد آیدنلو» در تالار بنیاد پژوهشی شهریار برگزار شد.
«آذربایجان و شاهنامه»، تحقیقی درباره جایگاه آذربایجان در شاهنامه است که به قلم دکتر آیدنلو، استاد دانشگاه پیام‌نور ارومیه، تالیف شده‌است. آیدنلو که خود فرزند آذربایجان است، در محافل علمی و ادبی، به عنوان جوان‌ترین استاد دانشگاه در رشته‌های ادبیات فارسی و همچنین جوان‌ترین شاهنامه‌شناس جهان شناخته می‌شود.
در معرفی کتاب ارزشمند او گفته می‌شود، این اثر، پاسخی مستند و علمی به تمام شک و شبهه‌هایی است که شماری از منتقدان به متن شاهنامه و شخص فردوسی وارد ساخته‌اند و مطالعه این اثر می‌تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش‌ها و نقدهایی باشد که در این زمینه به شاهنامه وارد شده است.
آذربایجان، جلوه‌ای درخشان در شاهنامه دارد
دکتر ژاله آموزگار، عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در این مراسم، با اشاره به اینکه بیشتر اعتراضات به شاهنامه، از سوی کسانی است که شاهنامه نخوانده‌اند، گفت: به عنوان یک آذربایجانی، از دوستان معترض به شاهنامه، می‌خواهم «کتاب آذربایجان و شاهنامه» اثر «دکتر سجاد آیدنلو» را مطالعه کنند؛ این کتاب، اثری است مستدل، خطاب به کسانی که به ناحق، سر ستیز با فردوسی و شاهنامه دارند.
وی با اشاره به جایگاه آذربایجان در تاریخ باستان، اظهار کرد: خطه زرخیر و پرافتخار آذربایجان، با نام ایران گره خورده و جلوه‌ای درخشان در شاهنامه دارد. این سرزمین، در طول تاریخ، همواره خود را آماج بلا کرده تا ایران، «ایران» بماند؛ با این توصیف، آیا حیف نیست که امروز این گذشته درخشان را از یاد ببریم؟ چگونه می‌توانیم از «مادها» بگذریم و ساکنان این سرزمین دوست‌داشتنی را میراث بازماندگان آسیای مرکزی بدانیم؟
آموزگار اضافه کرد: ساکنان آذربایجان، در نبرد با اسکندر مقدونی، آن‌چنان با رشادت و شهامت، از میهن کهن‌سال خود دفاع کردند که پس از پایان نبرد، حاکم پیروز، نتوانست شجاعت آذربایجانی‌ها را انکار کند و اداره این خطه را همچنان به والی آذربایجانی سپرد.
این پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی، با اشاره به نقش ویژه آذربایجان در شاهنامه، تصریح کرد: نام سرزمین آذربایجان، در داستان کیکاوس، مرکزیت می‌یابد و کیخسرو، خوش‌نام‌ترین شاه شاهنامه که در روایت‌های باستانی، یک شخصیت بُت‌بَرانداز است، آتشکده آذرگُشنسب را در کنار دریای چیچست (ارومیه) پی می‌افکند.
وی با بیان اینکه نگارنده کتاب «آذربایجان و شاهنامه» همه مواردی را که آذربایجان در شاهنامه به عنوان سرزمینی تاثیرگذار نام برده شده است، بر شمرده‌است، بیان کرد: موضوع دیگری که نویسنده، بسیار منطقی و عالمانه، مطرح کرده، رفع اشتباه افرادی است که «ترک و تورانی»را یکسان تلقی می‌کنند؛ نویسنده به خوبی تصریح می‌کند که تورانیان و ایرانیان از یک تبار، و هر دو از ساکنان شرق و شمال‌شرق ایران هستند.
تقدیر دکتر شفیعی‌کدکنی از مولف «آذربایجان و شاهنامه»
در ادامه این برنامه، مجری برنامه خاطرنشان می‌کند که دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی، از مدعوین ویژه این برنامه بوده‌اند که علی‌رغم میل باطنی و به خاطر عوارض کرونا، نتوانسته‌اند خود را به تبریز برساند. با این حال، تقدیر ارسالی از سوی استاد شفیعی‌کدکنی، در مراسم قرائت می‌شود:
«همکار دانشمند و بسیار عزیزم، استاد دکتر سجاد آیدنلو، با پژوهش‌های شاهنامه‌شناسی، مایه افتخار جهان ایرانی است.»
نخستین تصحیح شاهنامه در آذربایجان شکل گرفته‌است
دکتر محمد جعفری‌قنواتی که در محافل ادبی و دانشگاهی با پژوهش‌های ادبیات شفاهی شناخته می‌شود، کتاب «آذربایجان و شاهنامه» را از همین منظر مورد توجه قرار داد و گفت: استاد آیدنلو، از ابتدای فعالیت ادبی و پژوهشی خود، به ادبیات شفاهی و فولکور آذربایجان، اهمیت ویژه قائل شده‌است و بخش قابل‌توجهی از این کتاب را به همین موضوع اختصاص داده‌است.
وی با بیان اینکه تاثیرپذیری کوراوغلی از شاهنامه کاملاً آشکار است، افزود: «آئین نقّالی» از مهم‌ترین کارکردهای شاهنامه در ادبیات فولکور آذربایجان است و طبق مستندات تاریخی «نقّالی شاهنامه» و «نقالی کوراوغلی» از سال‌های دور، در قهوه‌خانه‌های آذربایجان رایج بوده‌است.
این پژوهشگر، با تحسین دکتر آیدنلو به خاطر تالیف کتاب «آذربایجان و شاهنامه» خاطرنشان کرد: اعتقاد دارم استاد آیدنلو، پژوهشگر شش‌دانگ به معنای واقعی کلمه است و خوشا به حال آذربایجان، که فرزندی چنین دارد.
وی با اشاره به اینکه آذربایجان، نقش ممتاز و برجسته در توسعه پژوهش‌های ادبی و به ویژه شاهنامه‌پژوهشی داشته‌است، گفت: نخستین تصحیح شاهنامه در آذربایجان شکل گرفته و پرتصویرترین شاهنامه نیز در آذربایجان، نسخه‌برداری و کتابت شده‌است؛ آذربایجان، دیار شاهنامه‌شناسان نامی نظیر زنده‌یاد دکتر مرتضوی است و بسیاری از روایت‌های شفاهی شاهنامه در همین خطه حاصل شده‌است.
جعفری‌قنواتی تاکید کرد: آذربایجان و ایران در یک معنی، به معنی «سرزمین آزادگان» آمده‌است و این معنی دقیقاً در شاهنامه نیز آمده است: همی تاز تا آذر آبادگان / به جای بزرگان و آزادگان.
نقد شاهنامه باید روش‌مند و علمی و مستند باشد
همچنین دکتر محمد طاهری خسروشاهی، پژوهشگر ادبی و مدرس دانشگاه تبریز، در این مراسم، با بیان اینکه شاهنامه به عنوان یک متن ادبی، مانند هر اثر دیگری، قابل نقد و بررسی است، اظهار کرد: این کتاب در کمالِ انسجامِ لفظ است و چه بسا بتوان شواهدی از ایرادات احتمالی در معنا و محتوای این کتاب به دست آورد.
وی با بیان اینکه شاهنامه اغلب، در کشمکش هواداران افراطی فردوسی و مخالفان متعصب او ارزیابی شده‌است، گفت: متاسفانه در طول سالیان سال، عمده اظهار نظرها پیرامون شاهنامه، بر پایه احساسات و خارج از اصول علمی بوده و مبرهن است که عامل اصلی هر دو طیف، عدول از موازین علمی بوده‌است؛ از این رو معتقدم نقد یا ستایش شاهنامه باید روش‌مند، علمی و مستند باشد.
طاهری خسروشاهی تصریح کرد: به عنوان فردی که ۲۰ سال مستمر در فضای فرهنگی تبریز و آذربایجان حضور داشته‌ام، بارها این جمله را از نوجوانان و جوانان -که تردیدی در صفای باطن ایشان ندارم- شنیده‌ام که شاهنامه اثری ضد مردم ترک‌زبان و ضد آذربایجان است! همین موضوع مشخص می‌کند که حال شاهنامه در آذربایجان خوب نیست.
منبع: فارس