میراث مکتوب – شاهنامه فردوسی یکی از شاهکارهای بی‌نظیر زبان پارسی است و در دورانی خلق شد که هویت ملی ایرانیان و زبان پارسی در معرض مخاطرۀ جدی قرار داشت. حکیم توس در برابر چنین تهدیدی قد برافراشت و با سرودن شاهنامه زبان پارسی و هویت ایرانی را زنده کرد و مقامی جاودان یافت
.
حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر بلندپایۀ ایرانی سی سال رنج برد تا زبان فارسی را زنده نگاه دارد و اثر جاویدانی از خود به یادگار نهد که تا ابد ایران و ایرانی بدان افتخار و مباهات نماید. شاهنامۀ فردوسی دارای امتیازات فراوان است: نخست آنکه کوشیده تا لغات و تعبیرات فارسی را به کار برد و تا آنجا که ممکن است از به‌کاربردن کلمات عربی دوری می‌جوید و این موجب گردید که زبان فارسی زنده و پایدار بماند که خود گوید:
بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده کردم بدین پارسی
دیگر آنکه اساطیر و داستان‌های ایرانی که پس از ورود اعراب به ایران به باد فراموشی سپرده شده بود، بار دیگر بر سر زبان‌ها بیاید، به ویژه آنکه بسیاری از این اساطیر و داستان‌ها نشانۀ شجاعت و دلیری و آزادی و آزاداندیشی قوم ایرانی است که:
از ایران جز آزاده هرگر نخاست خرید از شما بنده هرکس که خواست
دیگر آنکه شاهنامه گنجینه‌ای از پند و اندرز است که نه‌تنها برای فردفرد آدمی مفید است، بلکه خانه و خانواده و شهری و روستایی می‌توانند از آن پند و اندرزها در زندگی شخصی و خانوادگی و اجتماعی بهره گیرند؛ از این‌روی است که شاهنامه در اعماق زندگی ایرانیان رسوخ یافته از خواندن آن در زیر کرسی‌های خانواده‌ها گرفته تا نقل آن در قهوه‌خانه‌ها و می‌توان گفت که در رزم و بزم و شادی و غم این کتاب مونس و همراه مردم ایران بوده است و به صورت‌های مختلف خطی و چاپی آن در هر خانه و کاشانه‌ای زیور طاق و ایوان مردم ایران گردیده و خرد و بزرگ و عارف و عامی بدان احترام می‌گذارند.
شاهنامه یا نامۀ شاهان اثری بزرگ و بی‌همتاست که داستان‌های امپراتوری‌های بزرگ ایران باستان را در قالب نظمی بی‌مانند به تصویر می‌کشد. این اثر بزرگ دربردارندۀ تاریخ اساطیری و تاریخ مدون ایران از آغاز کار تا شکست و انقارض امپراتوری ساسانی به دست مسلمانان در قرن هفتم میلادی است. بخش اسطوره‌ای این شاهکار مسلّم برگرفته شده از تاریخی شفاهی است که سینه به سینه نقل شده است. در حقیقت شاهنامه اساطیر و حقایق تاریخی درهم آمیخته‌اند.
شاهنامه اثری است که شخصیت و آداب و رسوم طبقات مختلف مردم در آن به تصویر کشیده شده است. از سوی دیگر شاهنامه دایرةالمعارفی انسانی است که دربردارندۀ فلسفه، تاریخ، هنر، استراتژی‌های نظامی، اخلاق، سیاست، دیپلماسی، مذهب و … است. در این اثر آداب و رسوم و ویژگی‌های مردم ایران، نزاکت، غرور ملی، کنجکاوی، زیرکی، دلاوری و … به بهترین وجه توصیف شده است.
شاهنامه دربردارندۀ 40000 بیت است که احتمالاً فردوسی برای به نظم کشیدن آن از آثار منثور نیز بهره گرفته است. قبل از فردوسی، دقیقی کار سرودن شاهنامه را آغاز کرد؛ ولی موفق به سرودن 1000 بیت شد و مرگ به او فرصت نداد آن را به اتمام برساند. این اثر دربردارندۀ 42 داستان اهم از داستان‌های تاریخی و اساطیری است. مجموعه‌ای از برترین شخصیت‌های اسطوره‌ها و داستان‌ها، قهرمانان وفادار و نیرومند و همچنین چهره‌هایی مانند کاوه آهنگر که از میان مردم برخاست و در جستجوی عدالت پیشاپیش آنان به نبرد با ضحاک پادشاه ظالم برخاست.
برای سهولت شناخت شاهنامه برای مردم اسپانیولی‌زبان، این اثر به زبان اسپانیولی و به نثر ترجمه شده و در دو مجلد آورده شده است.
مترجم این اثر خانم بئاتریس کریستینا سالاس رفیعی متولد کاراکاس ونزوئلا در سال 1956 است. وی دوران کودکی خود را در اسپانیا می‌گذراند و در نوجوانی به میهن خود باز می‌گردد و در رشتۀ علوم تربیتی فارغ التحصیل می‌شود. سپس مطالعات خود را در کشور فرانسه ادامه داده و مدرک دکترای خود را از دانشگاه سوربن اخذ می‌کند. به همراه خانواده خود به ایران سفر می‌کند و در ایران مقیم می‌گردد. از بیست سال گذشته به عنوان مدرس دانشگاه در رشته زبان اسپانیایی در دانشگاه آزاده اسلامی مشغول بوده است.
ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی (فارسی ـ اسپانیایی)، مترجم: بئاتریس سالاس (رفیعی)، مقدمه: مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران ، شمارگان: 500 نسخه، 1393.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات