میراث مکتوب – روستای ترازوج در ۲۷ کیلومتری جنوب غربی خلخال بر سر راه هشجین قرار دارد. از حدود چهار قرن پیش، سه مخروط سنگ‌چین بر خط‌الرأس شرقی مشرف به روستا ایجاد شده است که به ترتیب زمان ۱۸ روز مانده به نوروز، سه روز مانده به نوروز و اول نوروز را بر اساس طلوع خورشید از پشت این سنگ‌چین‌ها که کَلَک (به معنی مخروط) خوانده می‌شوند نشان می‌دهند. برای این منظور باید در چند هفتۀ مانده از اسفندماه، از پنجرۀ مسجد روستا که مسجد شیخ بهائی نام دارد، موضع طلوع آفتاب را بر خط‌الرأس شرق روستا مشاهده کرد.
ساخت این سنگ‌چین‌های نوروز را بر کوهی به نام «قوئوخ داغی» (در ترکی به معنای کوه توخالی) از سید امیر شمس‌الدین علی بن محمد بن علی حسینی خلخالی، از شاگردان بهاء‌‌الدین عاملی معروف به شیخ بهائی (۹۵۳-۱۰۳۱ق) دانسته‌اند. شمس‌الدین علی خلخالی بر دو رسالۀ ریاضی و نجومی استادش شیخ بهائی به نام‌های خلاصه‌الحساب و تشریح‌الافلاک شرح نوشته و استادش کار او را ستوده است. نسخه‌های خطی این شرح‌ها در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانۀ آستان قدس رضوی (مشهد) نگهداری می‌شود. تاریخ اتمام شرح تشریح‌الافلاک ۱۰۰۸ قمری بوده است. نام مسجد روستا که طلوع آفتاب از پنجرۀ آن رصد می‌شود (شیخ بهائی) مؤید این رابطۀ علمی است.
در رسالۀ نقود‌الحساب اثر قاضی ارتضاخان گوپاموی از دانشمندان مسلمان هند (۱۱۸۹- ۱۲۵۱ق) که نسخه‌ای از آن به شمارۀ ۶۷۶۲ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی موجود است، روش ابداعی شمس‌الدین خلخالی برای تحویل کسرها (مخرج مشترک گرفتن) ذکر شده است (در فصل هفتم که فصل پایانی رساله است) که قاعدتاً باید مربوط به همین شمس‌الدین علی خلخالی باشد.
«شاخص نوروز در روستای ترازوج خلخال نمونۀ ارزشمندی از ابزارهای گاهشناسی بومی» عنوان مقاله ای از دکتر محمد باقری است که در شماره سوم دوفصلنامه میراث علمی (دوفصلنامۀ تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی) به چاپ رسیده است.
برای مطالعه متن کامل این مقاله بر روی گزینه دریافت فایل زیر کلیک کنید.
اخبار مرتبط
…………………………………………………
ترتیب و توالی سال‌های عادی و کبیسه
