میراث مکتوب – سفرنامۀ مسافر مجهول، شرح وقایع تاریخی فارس در سال 1329 ق است. در این سال نظام‌السطلنه مافی حاکم فارسی بود و اقدام متهورانۀ او در حبس ناگهانی بنی‌قوام منشأ تمام وقایع مهم دیگر سال قرار گرفت. آخرالامر نیز عواقب این قضیه دامنگیر خود او گردید و به عزلش از فرمانفرمایی فارس انجامید.
مشروح این وقایع در این کتاب از زبان شخصی بیان شده که تعمداً هویتش را مخفی داشته است. این شخص ـ که از روی شواهد و قراین هویت او برای ما مشخص شده است ـ خود را «مسافر مجهول» نامیده و در واقع شرح حالی از خویش در این وقایع نوشته است. او نیز مانند بسیاری دیگر از رجال و اهالی فارس با مجازات بنی‌قوام موافق بوده است، حتی تلگرافی به مرکز در تمجید و تأیید عمل نظام‌السلطنۀ مافی مخابره کرده است. با این همه، نه خیال دوستی با نظام‌السلطنه را در سر می‌پرورانده، نه کینۀ چندانی از خاندان قوام‌الملک به دل داشته است؛ قبلۀ آمال او صولت‌الدوله قشقایی بوده است. تهور نظام‌السلطنه در حبس بنی‌قوام زمینه‌های آشوب و بلوا در فارس را که از چندی پیش با کشمکش‌های میان صولت‌الدوله و قوام‌الملک و ماجرای غارت محلۀ یهودیان شیراز آغاز شده بود، به اوج رسانید و به قتل نصرالدوله، پناهندگی قوام‌الملک در کنسولگری انگلستان، هجوم ایلات عرب و قشقایی به شیراز و تهیۀ جنگ داخلی و عزل صولت‌الدوله از ایلخانی‌گری قشقایی انجامید. این کتاب از این جهت که وصفی مبسوط از این وقایع را بیان می‌کند، منبعی مغتنم و شایان توجه به شمار خواهد رفت. اهمیت این کتاب بیش از این نیز خواهد بود اگر بدانیم مسافر مجهول از معتمدین و مشاورین صولت‌الدوله قشقایی بوده و غیرمستقیم در امور دخالت داشته است. این کتاب تا پیش از این در میان منابع تاریخی محلی فارس ناشناخته بوده است.
کتاب حاضر از این جهت که وصفی مبسوط از این وقایع را بیان می کند منبعی مغتنم و شایان توجه به شمار می رود. اهمیت این کتاب بیش از این نیز خواهد بود اگر بدانیم مسافر مجهول از معتمدین و مشاورین صولت الدولۀ قشقایی بوده و غیر مستقیم در امور دخالت داشته است.
شیوۀ نگارش سفرنامۀ مسافر مجهول قاعدتاً پیرو آداب متداول نوشتن در دوران قاجار و عصر مشروطه است. ظاهراً این متن تدریجاً، اما فی‌البداهه نوشته می‌شده و هیچ پیش‌نویسی نداشته است؛ همین‌طور کمتر حک و اصلاحی در آن صورت پذیرفته است. از این‌رو گاه‌گاه رشتۀ کلام از دست رفته و برخی گفته‌ها میان گفته‌های دیگر ناتمام رها شده است. علت این امر در درجۀ نخست لحن خطابه‌ای و گفتاری متن مذکور است. آنجا که دیدگاه‌های شخصی و درونی مسافر راجه به یک موضوع بیان می‌شود یا آن‌گاه که درگیری‌های لفظی او با سردار عشایر پیش می‌آید یا زمانی که سخنرانی‌های او در تحصن تلگراف‌خانه و تجمع مسجد نو تشریح می‌شود، این مسئله بیش از پیش معلوم می‌شود.
فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:
پیشگفتار
نسخۀ اساس
شیوۀ نگارش
ضبط اعلام و راهنمای تصحیح متن
مقدمه
مسافر مجهول
مؤلف و زمان تألیف سفرنامۀ مسافر مجهول
متن سفرنامۀ مسافر مجهول
نمایه‌ها
آیات
احادیث و روایات
اشعار عربی ـ فارسی
نام‌ها و خاندن‌ها
جای‌ها
مناصب و بیشه‌ها
کتاب‌ها
کتابنامه
سفرنامۀ مسافر مجهول (شرح حال سید شرفه در وقایع مشروطۀ فارس)، تصحیح: محمدصادق میرزا ابوالقاسمی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 330 صفحه، قطع: وزیری، بها: 250000 ریال، 1396.