میراث مکتوب – این جلد از مجموعه مقالات سیدحسن تقیزاده اختصاص دارد به سرمقالههای روزنامۀ کاوه که تقیزاده به عنوان مسئول کمیتۀ ملیون ایرانی در برلین (سه سال نخست آن) و سپس به عنوان مدیر و گردانندۀ کاوه به استقلال (دو سال بعدی) در آن نشریه مینوشت.
سنخ اندیشه و اسلوب نگارشی که در این مقالات دیده میشود، نماگر و گویای قلم اوست که دربارۀ ایران دوران جنگ جهانی اول نوشته است
در خیزاب جهانگیر جنگ اول جهانی و در طوفان مهیب آتش و خون که روس و انگلیس ایران را، به رغم بی طرفی آن، زیر نفوذ سیاسی و حتی اشغال نظامی خود داشتند ایرانیان دورافتاده از وطن را آرزو و حسرت آن بود که بتوانند صدایی به صدای اولاد بیدار ایران، که فرصت پیش آمده را برای یک جنبش دلیرانه و قیام بر ضد دشمنان و پایان دادن به ذلت ها و حقارت ها مناسب می یافتند، بدهند. آنان برای همراهی با این جمع با حمیت و بیدار با نشر مقاله های حماسی و تبلیغی و انتقاد از اوضاع اجتماعی وطن، ایران را مخاطب ساخته با تمام قوت روح و قلب خود فریاد می زدند: برخیز و کاویانی درفش خود را برافراز و مردانگی دلاوران خود را به جهان بنما. درفش کاویانی را برافراز و یک بار دیگر امید نژاد ایرانی را به حقیقت برسان.
در این کتاب 45 نوشته در سه بخش آمده است. بخش نخست بین سالهای 1916 تا 1918 است که روس و انگلیس ایران را زیر نفوذ سیاسی و حتی اشغال نظامی خود داشتند و مانع از آن میبودند که آلمان دارای نفوذ شود. به همین مناسبت غالب نوشتههای این دوره سیاسی و خاص مبارزه با روس و انگلیس است و طبعاً به طرفداری از سیاست دولت آلمان اختصاص دارد و آلمانها مخارج آن نشریه را میدادهاند. بنابراین این بخش «سیاسی و جنگی» عنوان گرفت و طبعاً بیشتر مقالهها دارای جنبۀ حماسی و تبلیغی است و مطالب و عبارات متناسب است با آنچه در جنگ میباید عرضه شود. ولی ضمناً لابلای آنها اشاراتی هم به جریانها و نکتههای تاریخی مربوط به خودمان دیده میشود. تقیزاده در غالب این نوشتهها صحنۀ مجلس اول و دوم و علاقمندی مردم به نهضت مشروطه را پیش رو میداشته است. در این بخش مقالۀ استمهال در اقساط قروض ایران نمونهای است از آنچه اکنون بیشتر جنبۀ تاریخی دارد.
در بخش دیگر که «دورۀ ادبی و اجتماعی» نام گرفته، اغلب مقالات دارای عنوان «ملاحظات» یا «نکات و ملاحظات» و «خیالات» است؛ ولی در هر یک از آنها مطالب مختلفی درج شده که باز ارتباط دارد به مسائل سیاسی داخلی و مباحث عمومی و اجتماعی. با نگاهی به فهرست مندرجات تفصیلی آنها نوع نوشتهها بهتر مشخص میشود.
فهرست مطالب کتاب به این شرح است:
بخش اول: دورۀ سیاسی و جنگی
بخش دوم (دورۀ جدید): دورۀ ادبی ـ اجتماعی:
سال اول
سال دوم
سید حسن تقی زاده، مقالات تقی زاده (جلد شانزدهم: سرمقاله های کاوه)، زیر نظر: ایرج افشار با یاری: میلاد عظیمی، تهران، توس، 416 صفحه، بها: 300000 ریال، شمارگان: 2200 نسخه، 1394.