میراث مکتوب – سراج المنیر مهمترین و مشهورترین اثر كاشف شیرازی – از نویسندگان قرن یازدهم- به شمار میرود و یادگاری است از نثرهای ادبی و اخلاقی عصر صفوی
.
این اثر در شمار آثاری است كه در عصر صفوی به تقلید از گلستان و نثر سعدی پدید آمده، بویژه آنكه در دیباچه كتاب مشابهت های آشكار دیده میشود؛ این كتاب یادگاری از دوران آموزشی قدیم و بخشی از حافظه و پیشینۀ آموزشی و تربیتی ما به شمار میرود و در دوره هایی از نظام مكتب خانه ای قدیم ایران به عنوان كتاب درسی تعلیم و تدریس میگردیده؛ اساساً طرح و ساختار كتاب نیز با ساختار مكتب خانه ای و مجالس درسی و دینی قدیم سازگار بوده و كتاب دارای بیست لمعه (باب) است. هر لمعه بحثی و درسی مناسب برای مباحث تربیتی و مدرسی بوده است.
از این رو منطبق است با اسلوب مجلس گویی قدیم؛ هر باب مجلسی است كوتاه و موجز با نكته ای اخلاقی و تربیتی- با استناد به آیات و اقوال و اخبار- آغاز میگردد و با حكایتی سازگار با موضوع و زیبا پایان می یابد.
نهایتاً همین دلایل كافی بوده است تا كتاب حاضر در دوره ای خوش بدرخشد و آواز یابد. سراج المنیر هنوز هم میتواند همان جلوه و اقبال را داشته باشد و از اهمیت آن كاسته نشده است.
اگر بخواهیم به پیشینه آموزشی و تربیتی ایران و نظام مكتب خانه ای قدیم و كتابهای درسی آن دوران توجه كنیم، سراج المنیر از آثار نظام مند آن دوران است.
اگر بخواهیم پژواك نثر سعدی را در عصر صفوی بیابیم و یكی از بهترین نمونه های نثر ادبی – اخلاقی آن دوران را در نظر داشته باشیم، سراج المنیر از بهترین و گزیده ترین هاست –اگر بخواهیم در حوزه اخلاقیات- كه گمشدۀ عصر حاضر است- اثری واعظانه، موجز و ادبی را در پیش رو داشته باشیم، باز هم سراج المنیر میتواند اثری در خور توجه باشد.
سراج المنیر، کاشف شیرازی (قرن ۱۱)، تصحیح و توضیح: حسن نصیری جامی، تهران، مولی، 256 صفحه، قطع: رقعی، بها: ۱۸۰۰۰۰ ریال، 1396.