میراث مکتوب- دکتر آذرتاش آذرنوش، چهره ماندگار زبان و ادبیات عرب، بامداد پنجشنبه 15 مهرماه 1400، چشم از جهان فروبست. درباره جایگاه و خدمات ایشان گفت‌وگوهایی رضا عامری، مترجم زبان عرب و منتقد ادبی، موسی بیدج، نویسنده و محقق زبان و ادبیات عرب، و عنایت‌الله فاتحی‌نژاد، استاد زبان عربی، انجام شده است که گزارش آنها را در ادامه می‌خوانید.
عنایت‌الله فاتحی‌نژاد: آذرنوش، عمیدالادب العربی در ایران بود
عنایت‌الله فاتحی‌نژاد، استاد زبان عربی و از دوستان نزدیک مرحوم آذرتاش آذرنوش، در گفت‌و‌گویی، ضمن ابراز تسلیت و تالم از فقدان این چهره شاخص ادبیات عرب عنوان کرد: همان طورکه طه حسین نویسنده و ادیب بزرگ مصری به عمیدالأدب العربی شهرت داشت، آذرنوش نیز به عقیده من عمیدالأدب العربی در ایران بود و به‌راستی باید وی را از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ارکان زبان و ادبیات عرب در صد سال اخیر دانست.
فاتحی‌نژاد با تاکید بر اینکه آذرنوش شخصیت علمی و ادبی چند بعدی داشت، افزود: تالیف‌ها و آثار گران‌سنگ وی در زمینه‌های گوناگون ادبی، فرهنگی، تاریخی، ترجمه‌های قرآن، فرهنگ و تمدن ایرانی، زبان و ادبیات عربی و فارسی، گردآوری واژگان فارسی در کتاب‌های عربی و دواوین شاعران عرب و دیگر حوزه‌ها، نه تنها برای نسل حاضر که برای آیندگان بسیار راهگشا خواهد بود. کمتر پژوهش و تحقیقی را در زمینه ادبیات عرب در کتاب‌ها، مجلات و دایره‌المعارف‌ها می‌بینم که آثار و تألیف‌های آذرنوش از مراجع اصلی آن نباشد.
وی تاکید کرد: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آذرنوش، ابداع شیوه نوینی در آموزش زبان عربی بود که در کتابی به همین نام آن را پایه‌ریزی کرد و منشأ تحولی شگرف در فراگیری زبان عربی در ایران شد.
این استاد زبان عربی ادامه داد: زبان عربی که طی قرن‌ها به شیوه سنتی در ایران تدریس می‌شد و با چالش‌های بسیار مواجه بود، با تألیف کتاب آموزش زبان عربی تا اندازه زیادی متحول شد به‌گونه‌ای که دانشجویان و دانش‌پژوهان با شیوه‌ای که وی ابداع کرد طی دو یا سه ترم با تمام مهارت‌های زبان عربی به خوبی آشنا می‌شوند و می‌توانند به این زبان صحبت کنند، بنویسند و ترجمه کنند.
فاتحی‌نژاد با اشاره به ابعاد شخصیتی آذرنوش گفت: ابعاد شخصیتی آذرنوش، منحصر به آموزش زبان عربی نبود. آموزش روش تحقیق و مقاله‌نویسی به دانشجویان و پژوهشگران نوپا از ویژگی‌های بسیار متمایز وی بود، از همین رو بیشتر کسانی که امروز در حوزه ادبیات عرب تحقیق می‌کنند و قلم می‌زنند از شاگردان استاد بوده‌اند و همه دلسوزی و شوق و رغبت بسیار آذرنوش را در آموزش روش تحقیق و مقاله‌نویسی از خصوصیات ارزنده وی می‌دانند.
وی ادامه داد: آذرنوش علاوه بر تالیف‌های ارزنده خود بیش از 300 مقاله در نشریه‌های مختلف در حوزه ادبیات عرب، شعر و ادب فارسی و تأثیر فرهنگ و تمدن ایران در باروری و شکوفایی زبان و ادبیات عرب نوشته که خواننده در هرکدام از آنها مطالب جدید و نکاتی تازه می‌آموزد.
این استاد زبان عربی، توجه آذرنوش به نسل جوان و شاگردانش را از ویژگی‌های بسیار بارز وی عنوان کرد و افزود: محال بود دانشجویی برای رفع اشکال در هر زمینه‌ای به وی مراجعه کند و دست خالی بازگردد. علم و دانش گسترده استاد از موسیقی گرفته تا ترجمه قرآن، شعر و حدیث گرفته تا ورزش‌های اصیل ایران همچون چوگان و نیز خوش‌زبانی، خوش‌رویی، شیک پوشی و آداب‌دانی وی، هر پژوهشگر نوپایی را شیفته مصاحبت و همنشینی با او می‌کرد.
موسی بیدج: توفیق بالای آذرنوش در تقریب زبان‌های عربی و فارسی
موسی بیدج نیز در گفت‌و‌گویی، ضمن تسلیت و ابراز تالم از فقدان آذرتاش آذرنوش، یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های ادبیات عرب عنوان کرد: آذرتاش در عمر 84 سال خود گنجینه‌های ازشمند زیادی را برای علاقه‌مندان زبان و ادبیات عرب به جای گذاشت. وی به عنوان مولف، محقق، مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و چهره ماندگار ادبیات عرب، خدمات برجسته بسیاری انجام داده و نخستین ایرانی بوده که توانست مدرک دکترای زبان و ادبیات عرب را دریافت کند.
وی افزود: بزرگ‌ترین خدمت آذرنوش تلاش برای ایجاد تقریب میان زبان و ادبیات فارسی و عربی بوده و در کتاب «آموزش عربی» که از بهترین آثارش است، با زبانی سلیس تلاش کرده بغرنجی ادبیات و دستور زبان عربی را کاهش دهد. همچنین از بهترین گنجینه‌های به یادگار مانده از وی می‌توان به ترجمه موسیقی الکبیر فارابی اشاره کرد که برنده شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال شد.
این محقق با اشاره به ترجمه فارسی قرآن کریم به کوشش آذرنوش از وی به عنوان استاد بی‌مثال و دانشمند ادبیات عرب یاد کرد و گفت: کتاب «چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست» آذرنوش به معرفی کتاب‌های عربی قرن‌های چهارم، پنجم و ششم هجری احتصاص دارد و نشان می‌دهد که ایرانیان خدمت بزرگی به ادبیات و زبان عربی کرده‌اند.
وی با تحسین زبان ساده و نثر شیوای آثار آذرنوش اظهار امیدواری کرد که ساده‌نگاری این مولف الگوی سایر نویسندگان و محققان قرار گیرد و افزود: فقدان آذرنوش به واقع یادآور این بیت شهید بلخی است:
«از شمار دو چشم یک تن کم
وز شمار خرد هزاران بیش»
عامری: امثال آذرتاش آذرنوش در ایران انگشت‌شمارند
رضا عامری، مترجم زبان عرب و منتقد ادبی نیز ضمن ابراز تاسف از درگذشت زنده‌یاد آذرتاش آذرنوش، با اشاره به نقش برجسته او در حوزه ادبیات عرب، گفت: آذرنوش در عرصه ادبیات عرب کلاسیک انسان بزرگی بود. در ایران افراد انگشت‌شماری هستند که در حوزه ادبیات کلاسیک عربی کار کرده باشند و اذرتاش آذرنوش یکی از آنها بود.
این مترجم زبان عرب ادامه داد: او یکی از معدود افرادی بود که به جایگاهی رفیع پژوهشی در زمینه ادبیات عرب دست یافت و از این منظر، می‌توان او را همتراز عبدالمحمد آیتی دانست.
عامری افزود: آذرنوش انسان آکادمیکی بود؛ به این معنا که کمتر به طرف ادبیات معاصر عرب رفت؛ اما کارهای زیادی در حوزه عرفان، تصوف و تحلیل عرفان و بازشناسی تصوف انجام داد و در این حوزه آثار ارزشمندی خلق کرد.
وی با اشاره به تاثیر فعالیت‌های آذرنوش در حوزه کلاسیک، سنت و عرفان، گفت: یکی از مهم‌ترین کارهای او، کاری‌ست که در بحث مقامه‌نویسی انجام داد که متاسفانه دیده هم نشد؛ اما کار بسیار ارزشمندی است و طی آن، بخشی از مقامات همدانی را به فارسی ترجمه کرد.
منبع: ایبنا