میراث مکتوب- «دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج» (بخش حساب)، با تصحیح و تعلیقات سید‌عبدالله انوار به عنوان بیست‌و‌سومین اثر از مجموعه رسائل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
«دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج» تألیف قطب‌الدین محمود بن مسعود بن مصلح کازرونی شیرازی (درگذشتهٔ ۷۱۰ هـ.ق) است و از مهم‌ترین آثار وی به‌شمار می‌آید. «دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج» اثری دانشنامه‌گونه به زبان فارسی در حکمت عملی و نظری است که شامل دوازده علم میباشد. قطب‌الدین شیرازی این اثر را به خواهش دُبّاج بن فیلشاه بن رستم بن دُبّاج، از فرمانروایان گیلان، نوشته است. درة التاج دارای یک «فاتحه»، پنج «جمله» و یک «خاتمه» است، و جملۀ چهارم این اثر در علم ریاضی است که در چهار فن (شاخه) هندسه، هیئت و نجوم، ارثماطیقی یا حساب، و موسیقی رده‌بندی شده است، و اثر حاضر بخش حساب (فن سوم از جملۀ چهارم) است که تحت تأثیر کتاب شفاء ابن‌سینا نگاشته شده و در آن از مسائلی چون خواص اعداد از آن جهات که کمّیات هستند؛ خواص اعداد از جهات نسبت آنها با یکدیگر؛ رسم اعداد به وسیلۀ شکلات و نسبته‌ای بین اعداد سخن گفته شده است.
سید‌عبدالله انوار به عنوان مصحح این اثر در مقدمه‌ای که بر آن نوشته است، به این نکته اشاره می‌کند که کتاب درة التاج واجد قسمت‌های فلسفی و غیرفلسفی است و رسالۀ حساب حاضر از رسائل متعدد دائرة المعارف گونۀ «دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج» است. قسمت فلسفی این اثر را مرحوم محمد مشکوة، که دستی در فلسفه داشته‌اند، با نهایت دقت در سال‌های قبل، و در پاره‌ای از موارد با پانوشت‌هایی عالمانه، به عنوان جلد اول منتشر نموده‌اند. رسالهٔ حساب و موسیقی و مجسطی آن نیز پیش از این توسط فردی با امضای «ص» و «س» به عنوان جلد دوم منتشر شده بود.
مصحح در معرفی قطب‌الدین شیرازی به خوانندگان چنین نوشته است: «نام او محمود بن مسعود بن مصلح‌الدین شیرازی ملقب به قطب‌الدین است که به سال ۶۳۴هـ.ق در خانه‌ای از پزشکان معروف فارس پا به عرصۀ حیات گذاشت. پدرش ضیاءالدین مسعود بن مصلح‌الدین کازرونی از طبیبان معروف زمان خود است که در بیمارستان مظفری فارس به درمان بیماران ایستاده بود. قطب‌الدین از طریق عموی خود کمال‌الدین و سپس شمس‌الدین احمد کیشی با کلیات کتاب قانون بوعلی سینا آشنا شد و بعد شاگردی شرف‌الدین زکی بوشکانی کرد که از مدرسان قانون بود و سپس چون دانست که این استادان همگی بیان‌کنندۀ شرح قانون امام فخر رازی‌اند او خود این شرح را به مطالعه گرفت و چون صاحب ذهنی وقّاد بود در مطالعهٔ شخصی خود کامیابی‌هایی حاصل کرد ولی واجد مشکلاتی بود که باید رافع آنها نصیرالدین دانشمند وقت باشد».
انوار با اشاره به اینکه قطب‌الدین برای دیدار با خواجه نصیر راه مراغه را در پیش گرفت، نوشته است: «خواجه نصیر در آن روزها در رصدخانۀ احداثی به کار ستارگان می‌پرداخت. او در محضر خواجه به علوم دیگر دست یازید و چون صاحبِ هوش برتر بود در فلسفه و ریاضی و نجوم به مقام بالا رسید و صاحبنظر شد و سپس به سفرها رفت».
به گفتۀ انوار، قطب‌الدین از نواخت عود بی‌بهره نبود و در بازی شطرنج هم شطرنج‌بازی زبردست بود و به سال ۷۱۰ هـ.ق در تبریز جان سپرد و در گورستان چرنداب تبریز به خاک شد. «تحفة السعدیة» در شرح کلیات قانون، «تحریر اقلیدس» خواجه نصیرالدین به فارسی، شرح «حکمة الاشراق»،«فتح المنان فی تفسیر القرآن» از دیگر آثار قطب‌الدین شیرازی است.
«دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج» در دو بخش است. فنّ سیم از جملۀ چهارم که در علم ریاضی است و تعلیقات عناوین این دو بخش است. در بخش اول، چهار مقالت در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. «در خواص اعداد از آن روی که در نفس خویش کم‌اند»، «در خواص اعداد از جهت نسب»، «در خواص اعداد از جهت تشکّل به اشکال» و «در اقسام مناسبات و خواص هر یکی» عناوین این مقاله است. پیشتر از جناب عبدالله انوار شرح و تعلیقه بر درة التاج منتشر شده بود و رسالۀ هندسه وی نیز تصحیح و آماده انتشار شده است. چنان که شرح شفای ایشان هم قرار است از سوی انتشارات مولی چاپ و منتشر شود.
«دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج» (بخش حساب) تألیف قطب‌الدین محمد بن مسعود بن مصلح کازرونی شیرازی با تصحیح سید عبدالله انوار، با جلد شومیز به بهای ۲۷ هزار تومان و با جلد سخت به قیمت ۴۷ هزار تومان، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
علاقه‌مندان به خرید نسخۀ الکترونیک کتاب «دٌرَّة التاج لِغُرَّة الدُبّاج؛ بخش حساب» می‌توانند از طریق سایت منشورات میراث مکتوب (اینجا کلیک کنید) اقدام کنند.
علاقه‌مندان به تهیۀ نسخۀ چاپی کتاب نیز می‌توانند با واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با شمارۀ 66490612 داخلی 105 تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی