دكتر اذكايي : كتاب روضه المنجمين مشتمل بر 15 مقاله است

ميراث مكتوب : دكتر اذكايي در نشست نقد و بررسي روضه المنجمين گفت: كتاب روضه المنجمين مشتمل بر 15 مقاله است.
وي گفت: نسخة روضه المنجمين ، كهن‌ترين نسخة تاريخ دار كتاب كه چاپ عكسي از روي آن صورت گرفته و نيز اساس طبع حروفي هم بوده ،همان نسخة كتابخانه ملي ملك شمارة 3605 است كه فيلم آن در آستان قدس رضوي مشهد به شماره 3565 بايگاني شده است. اينكه در فهرست نوشته‌اند: «نسخ رمضان 616 از بهرام» اصلاً درست نيست، بلكه سال كتابت 610 است. بايد گفت كه مفهرس اولاً كهرام را بهرام خوانده و كاتب نسخه دانسته و ثانياً سنه را سته خوانده. چه كاتب گويد: فرغ من زبره لمحروسه كهرام هميت من الافات غره شهرالله مبارك رمضان امت بركته سنه عشر و سته مائه. يعني سال 610 و اينكه آقاي اخوان در صفحه 25 در قرائت فرغت و هميت ترديد كرده، جايز نيست. اين دوكلمه هم به صيغة فعل مجهول حسب ضبط متن صحيح است و دربارة كهرام محروسه، البته توضيح ايشان درست است،اما نسخة معروف شادروان سيد جلا‌ل‌الدين تهراني كه آن را خود ديده و بررسي كرده‌ام ،جزو كتب وقفي آن مرحوم در كتابخانة آستان قدس رضوي در تاريخ مرداد 1361 و به شمارة عمومي 12010 مضبوط است. نخست بايد گفت آن مرحوم طي گفتاري به عنوان «نمونة نثر قديم فارسي» در مجله ارمغان سال 12 يعني سال 1311 شمسي, ضمن نقل مطالبي از روضه المنجمين به معرفي نسخة خود پرداخته و همچنين در گاهنامة همان سال 1311 گويد كه يك نسخة خطي آن در نزد اينجانب است كه در حدود 500 هجري نوشته شده و آن را آقاي حاج ميرزا محمودخان احتشام السلطنه علامير به اينجانب يادگار دادند و افزوده است كه اين نسخه از كتاب‌هاي ملامظفر گنابادي منجم بوده, چنان كه خط و مهر تمليك او در صفحه عنوان است. پس از او ،به پسرش محمدتقي رسيده و از وي به پسرش محمدرضا و بعد به محمدعلي و در آخر به مظفر. گويد تاريخ كتابت معلوم نيست ،ولي زمان ملامظفر حدود 1030 هجري قمري بوده است.
وي ادامه داد: كتاب روضه المنجمين مشتمل بر 15 مقاله است كه بر طبق نظر شادروان جلال‌الدين تهراني به سال 466 هجري قمري تأليف شده و آغاز تأليف هم 27 رجب بوده ،ولي بنا بر محاسبة دكتر فرهنگ جهان‌پور – ويراستار نزهت نامة علايي – سال 455 مطابق با 1063 ميلادي تأليف شده است (صفحة 28 مقدمه) و چنان كه تهراني گويد آن را براي حكيم علي بن كرماني نوشته و مي‌افزايد كه وي همان الكرماني معروف در نزد حكماي احكام نجوم است. نسخه‌هاي ديگر كتاب كه حدود 8 تا مي‌شود، بعضي را ديده‌ام ،ولي تمامي آنها را استاد منزول در فهرست خويش جلد 1 صفحة 294 ياد كرده و آقاي اخوان هم بدان‌ها اشاره نموده است. شه مردان رازي چنان كه خود اشارت كرده, شش اثر پديد آورده كه دو اثر بر جاي مانده است. يكي روضه المنجمين و ديگري نزهت نامة علايي است كه به تصحيح دكتر فرهنگ جهان‌پور منتشر شده (مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1362).
دكتر جهان‌پور تاريخ تأليف نزهت نامه را بين سال‌هاي 490 تا 495 برآورد كرده (صفحة 53) و نيز تاريخ زايش شه مردان رازي را بين 420 تا 425 و تاريخ وفات او را هم از حدود 495 به بعد معين كرده است.
به گفته دكتر اذكايي، شه مردان رازي در دو اثر معروف در باب نجوم و احكام آن و جدول‌هاي گاهشناسي مطالبي آورده كه عمدة منابع وي ،آثار عمدة متداول در آن عصر بوده كه امروزه نيز همة آن‌ها وجود دارد و اكثر هم چاپ شده ، مانند كتاب‌هاي مجسطي, ثمره, اربعه و خواص. اين هر چهار از بطلميوس قلوزي است و كتاب‌هاي ابوجعفر محمدبن موسي خوارزمي كه از جمله مي‌تواند السند هند, التاريخ و يا صورت الارض باشد. نقل شه مردان از وي ظاهراً مع الواسطه يعني از كتاب‌هاي ابومعشر و ابوريحان بوده است. كتاب‌هاي ابومعشر بلخي كه به ويژه در احكام قرانات مشهور است. وي كتاب القرانات و تحويل سني العالم را براي ابن البازيار محمد بن عبدالله منجم صاحب الزيج نوشته كه به اسم  وي معروف و در كتبي مانند نزهت نامه مذكور افتاده و از جملة زيج‌هاي نام برده در روضه, زيج يعقوب بن طارق, زيج ابوعبدالله بتاني صابي، زيج كوشيار گيلي را مي‌توان ياد كرد.
دو ديگر, زرتشت,‌زردشت يا زرادشت منجم است؛ صاحب كتاب‌هاي احكام نجوم يا اخترخواني و مشهورترين آنها كتاب المواليد يعني ميلادهنا, زايجه‌هاست و همه منحول و برساخته به نام پيامبر ايران باستان. در اين خصوص هم توصيه مي‌كنم كه بر تعليقات بنده بر آثار الباقيه (623 – 628) كه بسيار هم مفصل است ،رجوع فرمايند.