ميراث مكتوب- دكتر منصوره اتحاديه در نشستي با عنوان«رونمايي و نقد و بررسي كتاب مرآت الوقايع مظفري و سه ويژه نامه تاريخ علم»، گفت: در ايران، علم تاريخ فرسوده شده و نياز به تفكر تازه و تجديد نظر دوباره دارد.
وي در شصت و دومين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه روز دوشنبه 19 آذر ماه 86 در اين مركز برگزار شد، افزود: كتاب مرات الوقايع ملك المورخين كه از سال 1316 تا پايان عمرش يعني سال 1324 را در بر مي گيرد، حائز اهميت است، اما قسمت نخست جلد اول اين مطالب، مربوط به سال 1315 است و در آن، تاريخ ها پس و پيش و گاه تكراري و مخدوش به نظر مي رسد. در برخي از بخش ها، تقسيم بندي شده و در بعضي جهات، فاقد تيتر بندي است و به درستي معلوم نيست كدام تيترها توسط ملك نوشته شده و كدام به آن اضافه شده است. در كتاب حاضر، شرح زندگي ملك المورخين، گنگ و مبهم است كه شايد به علت فقدان منابع است. كتاب مرات الوقايع، براي شناخت دوران مظفرالدين شاه از منابع با ارزش و مفيد است. اخباري كه ملك جمع آوري كرده، در مجموع شمه اي احتمالي از زندگاني روزمره مردم را در حين مشروطه و سال هاي پيش از آن، ارائه مي دهد، از جمله مسائل مورد دقت ملك، دزدي ها، قتل ها، يهودي ها، تحريكات تجار و علما و زندگي خصوصي مردم بوده است.
دكتر اتحاديه ادامه داد: اخبار ولايات، مسائل مربوط به حقوق كاركنان دولت، سربازان، قيمت ها و بعضي مسائل ديگر، هم چنين توجه ملك به نرخ گوشت و نان و كمبود آن اقلام و خطر ورود قحطي در آن سال ها در تهران و بعضي ولايات، از اهميت بسياري برخوردار است. ملك المورخين، توجه و التفات خاصي به معجزه و جن دارد و وقايع عجيب را هم با دقت نقل مي كند، مانند تولد بزغاله اي كه نزاده شير مي داد وگوسفندي كه بره اي با هفت دست و پا زاييده بود. به خواب هايي كه خود وديگران مي ديدند، وفادار است. ملك بعضي عقايد خرافي را بين مطالب جدي مي نگاشت. ضمنا توجه خاصي به هرگونه مسائل فرهنگي داشت. بدون شك به علت علاقه وافري كه به مدرسه داشته، بعد ها به ايجاد دو مدرسه در تهران مبادرت مي ورزد. به نظر من ملك المورخين را بايد يك روشن فكر ميانه رو، محافظه كار ودر عين حال، كمي خرافاتي دانست، اما به هيچ وجه، فعال سياسي نيست. ملك، ناظر وقايع است و ايدئولوژي خاصي را دنبال نمي كند و تعصبي به هيچ گونه اي ندارد.
وي هم چنين گفت: ملك، اغلب بي طرفانه گزارش مي كند. اخبار خارجي مي نويسد كه اميخته از مسائل عمومي وسياسي است. در بعضي موارد هم، اطلاعاتي مي دهد كه به نظر بي ربط است، چنانچه جايي در كتابش درباره اتفاق همايوني در عيد نوروز مي نويسد و در جمله بعد در مورد وجود ايران در عصر صفوي، اگر به باطن تفكرش توجه كنيم، ملي گرايي دلسوزي مي بينيم. انساني منصف كه معايب را مي بيند، البته در باره بعضي افراد دچار تناقض و ترديد مي گردد. بارها از نوكران شاه بد گفته و به عقيده او اگر صدر اعظم نباشد، ترك ها، شاه را مي خورند و بارها هم قضاوت و دودلي او، واقعا طبيعي و يكسان است.
ملك المورخين شايعاتي را كه مي شنيد، مي نوشت و هم چنين حدسيات خود وديگران را بيان مي كند. افضل الملك شخص ديگري است كه به اين گونه روابط پرداخته و تجزيه و تحليل كرده و در كتابي تحت عنوان افضل التواريخ، كه چهار سال آغازين سلطنت مظفرالدين شاه را در بر مي گيرد، در واقع مكملي است بر مرات الوقايع. مقايسه و مقابله اين دو كتاب، بدون شك تاريخ سلطنت مظفرالدين شاه را از بسياري جهات، تكميل و روشن تر خواهد كرد.
وي افزود: بايد با تفكر عميق و با انصاف و درايت، محدوديت ها، امكانات و گذشتگان را قضاوت كرد. هم چنين با احتياط و با اطلاع از همه جوانب، مي توان نظر داد. آيا مردمان زمان هاي گذشته، مثل من و شما ترديد داشتند؟ سليقه شخصي داشتند؟ احساس علاقه، تنفر، ترس حرص و طمع داشتند؟ دچار اشتباه مي شدند؟ عشق به زندگي و ايمان داشتند يا نداشتند؟ اين مسئله امروز جوانان است كه با آشنايي با روش هاي تاريخ نگاري جديد و علمي، به باز خواني منابع گذشته بپردازند و نگاه تازه اي به اين علم كهن كه در عين حال، در ساير نقاط جهان، تجديد حيات كرده، بنمايند. واقعا در ايران، علم تاريخ فرسوده شده و نياز به تفكر تازه و تجديد نظر دوباره دارد. بايد تاريخ را به خاطر تاريخ مطالعه كرد، نه به منظور اثبات اهداف ديگران.