میراث مکتوب- کتاب «دربارۀ گونۀ علمی زبان فارسی» که با یادی از شادروان احمد سمیعی (گیلانی)، نویسنده، مترجم، ویراستار و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است، دربرگیرندۀ چکیدۀ گفتارهای مرتبط با زبان علمی فارسی است که پیش از این در دو مجموعۀ وب‌‌نشست تخصصی با عنوان «اصطلاح‌شناسی و واژه‌گزینی» و «زبان علمی فارسی: نگاهی به پیشرفت‌های گونۀ علمی زبان فارسی» ارائه شده بود. این نشست‌ها به کوشش مرکز نشر دانشگاهی و با همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی و انجمن زبان‌شناسی ایران برگزار شده است.
گونۀ علمی در کنار گونه‌های دیگر مانند ادبی، رسانه‌ای و عامیانه یکی از گونه‌های کاربردی زبان است. از منظر زبان‌شناسی اجتماعی، گونۀ کاربردی به گونه‌ای اطلاق می‌شود که در موقعیت کاربردی- اجتماعی ویژه‌ای به کار می‌رود.
گونۀ علمی که گونه‌ای غیرخودکار و برنامه‌ریزی‌شده به شمار می‌رود، از لحاظ ویژگی‌ها و همچنین امکانات ساخت‌واژی و قواعد دستوری، در مقایسه با زبان طبیعی یا خودکار، در بسیاری از موارد دارای برخی هنجارگریزی‌ها و بی‌قاعدگی‌ها است.
گونۀ علمی چندین سال است که توجه زبان‌شناسان را به خود جلب کرده است، از جمله مایکل هالیدی که بخش عظیمی از پژوهش‌های خود را به توصیف ساختار و چگونگی سازکار گونۀ علمی زبان به ویژه در حوزۀ نحو و گفتمان اختصاص داده است.
کتاب «دربارۀ گونۀ علمی زبان فارسی» دربرگیرندۀ سرسخن، سخن ناشر، مقدمه، چکیدۀ سخنرانی‌ها به فارسی و انگلیسی و منابعی برای مطالعۀ بیشتر است.
در بخش نخست کتاب که با یاد استاد احمد سمیعی (گیلانی) تدوین شده است؛ در مقالۀ «پیر پیرایشگر واژه‌پرداز» فرهاد طاهری و رضا عطاریان تأملی در آرای استاد احمد سمیعی گیلانی دربارۀ واژه‌گزینی کرده‌اند. در این بخش رضا عطاریان مقاله‌ای را از احمد سمیعی (گیلانی) با عنوان «ترکیب و اشتقاق دو راه اصلی واژه‌سازی» که در سال ۱۳۷۹ در مجلۀ نشر دانش به چاپ رسیده است، تلخیص و حاشیه‌نویسی کرده است. جعفرشجاع کیهانی نیز فهرست گزیدۀ آثار استاد سمیعی در حوزه‌های زبان‌شناسی، واژه‌گزینی و فرهنگ‌نگاری را گردآوری و تدوین کرده است.
در بخش دوم این کتاب، چکیدۀ گفتارهای وب‌نشست‌ها در پنج فصل شامل «اصطلاح‌شناسی نظری محض»، «اصطلاح‌شناسی نظری میان‌رشته‌ای درون‌حوزه‌ای»، «اصطلاح‌شناسی نظری میان‌رشته‌ای برون‌حوزه‌ای»، «گفتمان‌شناسی زبان علم» و «اصطلاح‌شناسی کاربردی» منتشر شده است.
در فصل «اصطلاح‌شناسی نظری محض» که شامل دو بخش است، در بخش «اصطلاح و علم اصطلاح‌شناسی»، چکیدۀ سخنرانی محمدرضا رضوی با عنوان «واژه و اصطلاح» و چکیدۀ سخنرانی فرشید سمائی با عنوان «علم اصطلاح‌شناسی» و در بخش «مکاتب اصطلاح‌شناسی» نیز چکیدۀ سخنرانی فرشید سمائی با عنوان «اصطلاح‌شناسی: مکاتب و رویکردها» و چکیدۀ سخنرانی شهین نعمت‌زاده با عنوان «نقد نظریۀ عمومی اصطلاح‌شناسی» آمده است.
در فصل «اصطلاح‌شناسی نظری میان‌رشته‌ای درون‌حوزه‌ای» که چهار بخش است، در بخش «اصطلاح‌شناسی و صرف»، چکیدۀ سخنرانی حسین سامعی با عنوان «اصطلاح‌شناسی و صرف»، چکیدۀ سخنرانی حمید حسنی با عنوان «پسوندها و پسوندواره‌های فارسی امروز؛ نگاهی به زبان علم»، چکیدۀ سخنرانی ساغر شریفی با عنوان «سازه‌های پیوندی در زبان فارسی»، چکیدۀ سخنرانی مزدک انوشه با عنوان «رویکردی ناواژه‌گرا به ساخت واژۀ اشتقاقی و چکیدۀ سخنرانی علاء‌الدین طباطبایی با عنوان «ساخت‌های نحوی در مقام واحد‌های واژگانی» منتشر شده‌اند.
در بخش «اصطلاح‌شناسی و معناشناسی» نیز چکیدۀ سخنرانی محمدرضا رضوی با عنوان «معنی‌شناسی و اصطلاح‌شناسی» منتشر شده است و در بخش «اصطلاح‌شناسی و فرهنگ‌نگاری»، چکیدۀ سخنرانی نسرین پرویزی با عنوان «تعریف‌نگاری تخصصی: بررسی تطبیقی فرهنگ‌های عمومی و تخصصی» منتشر شده است. در این بخش متن سخنرانی فاطمه اکبری نیز با عنوان «تعریف» آمده است.
«برنامه‌ریزی اصطلاحات و توسعۀ زبان علم: راهکارهای ارزیابی و نقش‌آنها در نوسازی زبان» عنوان سخنرانی بشارت فتحی و «از زبان حال به زبان قال» نیز عنوان سخنرانی سعید نوروزی است که چکیدۀ آن‌ها در بخش «اصطلاح‌شناسی و زبان‌شناسی اجتماعی» آمده است.
در فصل «اصطلاح‌شناسی نظری میان‌رشته‌ای برون‌حوزه‌ای» که شامل دو بخش است، در بخش «اصطلاح‌شناسی و روان‌شناسی شناختی و یادگیری»، چکیدۀ دو سخنرانی از شهین نعمت‌زاده با عنوان «واژه‌گزینی و اندیشه‌ورزی» و «گزارش طرح واژگان پایۀ فارسی» آمده است. در این بخش همچنین چکیدۀ سخنرانی جواد کریمی با عنوان «بررسی اصطلاحات علمی کتاب‌های کودکان گروه سنی ۷-۹ سال» و چکیدۀ سخنرانی مصطفی عاصی با عنوان «علم به زبان ساده» و چکیدۀ سخنرانی رضا عطاریان با عنوان «نقش شناختی-آموزشی اصطلاحات علمی» و چکیدۀ سخنرانی فرزانه سخایی با عنوان «نقشه‌های مفهومی و واژه‌گزینی» منتشر شده است.
در بخش «اصطلاح شناسی و علم اطلاع‌رسانی و مدیریت دانش» چکیدۀ سخنرانی ملوک‌السادات حسینی بهشتی با عنوان «اصطلاح‌شناسی، هستی‌شناسی و بازنمایی دانش» و چکیدۀ سخنرانی علی فرازمند با عنوان «علم، ارتباط علمی و زبان بومی» منتشر شده است.
«گفتمان‌شناسی زبان علم» نیز از دیگر فصل‌های این کتاب است که دربرگیرندۀ چکیدۀ سخنرانی مهدی سمائی با عنوان «تأملی در مطالعۀ پیکره‌ای گونۀ علمی زبان فارسی» و چکیدۀ سخنرانی نگار داوری اردکانی با عنوان «تحلیل انتقادی- گفتمانی گونۀ علمی زبان فارسی (زبان دانشگاهی): مطالعۀ موردی» است.
در فصل «اصطلاح‌شناسی کاربردی» نیز که شامل دو بخش است، در بخش تاریخ واژه‌گزینی»، رضا عطاریان به بررسی «تاریخچۀ واژه‌گزینی در ایران» و «پیدایش و تطوّر وندهای علمی فارسی در سدۀ اخیر» پرداخته است.
در این بخش همچنین چکیدۀ سخنرانی رضا منصوری دربارۀ «تجربه مرکز نشر دانشگاهی در واژه‌گزینی» و چکیدۀ سخنرانی غلامعلی حداد عادل با عنوان «فعالیت‌های گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی» منتشر شده است.
در بخش «واژه‌گزینیِ حوزه‌های موضوعی تخصصی» چکیدۀ سخنرانی محمد جلوداری ممقانی با عنوان «واژه‌گزینی و ریاضی‌نویسی» و چکیدۀ سخنرانی علی پورجوادی با عنوان «نقش شیمی‌دان‌ها در توسعۀ زبان علمی فارسی» منتشر شده است.
«واژه‌گزینی و زمین‌شناسی» عنوان سخنرانی سروش مدبری، «چالش‌های واژه‌گزینی و انتخاب معادل برای نام گیاهان در زبان فارسی» عنوان سخنرانی شاهین زارع و «دشواری‌های واژه‌گزینی و تدوین گیاه‌نامه برای گیاهان زینتی» عنوان سخنرانی مرتضی خوشخوی است که چکیدۀ آن‌ها در این بخش آمده است.
همچنین چکیدۀ سخنرانی مشترک علی عباسیان و مهنوش تهرانی با عنوان «رویکرد مفهوم‌گرا در واژه‌گزینی» و چکیدۀ سخنرانی حسن رفیعی با عنوان «زبان سلامت: برخی ضوابط ویژه» منتشر شده است.
در این بخش همچنین متن سخنرانی مشترک مهدی رحیمیان و بهروز محمودی بختیاری با عنوان «واژه‌گزینی در حوزۀ سینما و تلویزیون» و چکیدۀ سخنرانی مهرداد ملک‌زاده با عنوان «آزمون‌ها و آموزه‌های واژه‌گزینی باستان‌شناسی» و چکیدۀ سخنرانی آرش جمشید‌پور با عنوان «دغدغه‌های واژه‌گزینی» آمده است.
کتاب «دربارۀ گونه علمی زبان فارسی» یک اثر دو زبانه و چندرسانه‌ای دربارۀ مباحث زبان‌شناسی، گفتمان‌شناسی، واژه‌گزینی و اصطلاح شناسی است که رضا عطاریان و حسین راست‌منش آن را گردآوری و تدوین کرده‌اند. این کتاب در شمارگان ۵۰۰ نسخه و با قیمت ۲۰۰ هزار تومان در مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده است.
برای دسترسی علاقه‌مندان به نسخۀ کامل وب‌نشست‌ها، نشانی پیوند اینترنتی (کد شطرنجی) پوشۀ دیداری و شنیداری هر سخنرانی در پایان چکیدۀ آن آمده است.
گفتنی است کتاب گونۀ عملی زبان فارسی روز دوشنبه بیستم آذرماه جاری با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فنّاوری، مؤلفان و پدیدآورندگان در مرکز نشر دانشگاهی رونمایی شد.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی