میراث مکتوب- «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» به‌عنوان هفدهمین عنصر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. با ثبت هنر خوشنویسی تعداد پرونده‌های ایران در میراث ناملموس جهانی به عدد ۱۷ رسید. البته این نخستین‌بار است که ایران در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو برای محافظت از میراث ناملموس پرونده‌ای را به ثبت می‌رساند. ثبت در برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو به این معنی است که هم میراث ناملموس موردنظر به جهانیان معرفی خواهد شد و هم پاسداری خوبی از آن صورت می‌گیرد.
شانزدهمین نشست کمیته بین‌الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس به‌صورت مجازی در پاریس برگزار شد. پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» تنها سهمیه امسال ایران است که سال‌جاری میلادی به یونسکو ارسال شد. در نهایت با رأی مثبت این کمیته هفدهمین میراث ناملموس کشور به‌عنوان یک حرکت پاسدارانه در فهرست میراث ناملموس جهانی ثبت شد.
همزمان با بررسی پرونده پاسدارانه ایران برای هنر سنتی خوشنویسی، 17 کشور دیگر هم مدعی ثبت خوشنویسی به نام کشور خود شدند. یک روز پیش از ثبت جهانی هنر خوشنویسی ایران، 16 کشور عربی در یک پرونده مشترک با عنوان «دانش، مهارت و شیوه خوشنویسی عربی» این هنر را به نام خود جهانی کرده‌‌اند. عربستان سعودی، عراق، اردن، لبنان، فلسطین، یمن، مصر، الجزایر، تونس، مراکش، کویت، امارات، عمان، بحرین، سودان و موریتانی این پرونده مشترک را به یونسکو فرستادند.
ترکیه نیز پرونده‌ای را با عنوان «حُسن خط، هنر باستانی خوشنویسی اسلامی» روی میز یونسکو قرار داد که آن هم در همین اجلاس و با همین عنوان ثبت شد. ترکیه در حالی این پرونده را به یونسکو برد که رسم‌الخط رسمی این کشور سال‌ها قبل تغییر کرده است.
ایران سال ۲۰۲۰ نسبت به این اقدام ترکیه رسماً به یونسکو اعتراض کرد. محمدحسن طالبیان ـ معاون وقت میراث فرهنگی وزارتخانه میراث ـ گفته بود:«عنوان پرونده پیشنهادی ترکیه برای خوشنویسی، صفت اسلامی دارد، این صفت نمی‌تواند محدود به ترکیه باشد و منشأ خوشنویسی اسلامی در ایران است.» در نتیجه کلمه ترکیه به پرونده ارسالی این کشور اضافه و مشکل حل شد.
ایران سال گذشته نیز نگارگری (مینیاتور) و آیین «زیارت کلیسای قره‌کلیسا (تادئوس)» را در فهرست جهانی یونسکو ثبت کرد. آیین زیارت با پیشنهاد مشترک ایران و ارمنستان و در یک پرونده مشترک به ثبت جهانی رسید. قره کلیسا (کلیسای سیاه) در نزدیکی چالدران و ماکو در جغرافیای آذربایجان غربی قرار دارد. پیش از این قره کلیسا سال ۱۳۸۵ به همراه کلیسای «سنت استپانوس» و «زور زور» در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته بود.
نگارگری هم دیگر پرونده مشترک ایران با ترکیه، جمهوری باکو و ازبکستان است که عصرِ چهارشنبه ۲۶ آذر ۱۳۹۹ در پانزدهمین نشست کمیته بین‌الدول میراث فرهنگی ناملموس در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده بود. ایران سابقه خوبی در ثبت جهانی میراث بشری با کشورهای همسایه دارد. این کشورها در سده‌های گذشته بخشی از ایران بودند که طی تحولات سیاسی از سرزمین مادر جدا شدند. نخستین پرونده مشترک ایران با کشورهای ایران فرهنگی در سال ۸۸ به ثبت جهانی رسید؛ آیین باستانی نوروز. این پرونده نخستین پرونده میراث ناملموس بود که با حضور هفت کشور با عنوان یک پرونده مشترک در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. این پرونده مشترک با درخواست و مدیریت ایران و همکاری کشورهای جمهوری باکو، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان به‌عنوان سومین اثر در فهرست میراث ناملموس جهانی ثبت شد. سال ۲۰۱۶ در یازدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث فرهنگی ناملموس به میزبانی اتیوپی، نوروز برای بار دوم به ثبت رسید، چون پنج کشور افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان خواستار الحاق به این پرونده شدند. نوروز بزرگ‌ترین پرونده میراث ناملموس از نظر تعداد کشورهای عضو در یونسکو است.
ردیف موسیقی سنتی ایرانی، هنر نمایشی آیینی تعزیه، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، موسیقی بخش‌هایی از خراسان شمالی، مهارت فرش‌بافی فارس، مهارت فرش‌بافی کاشان، دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج فارس، نقالی ایرانی؛ قصه‌گویی نمایشی، آیین قالی‌شویی در مشهد اردهال، نوروز، فرهنگ پخت نان لواش، چوگان‌بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی، هنر ساختن و نواختن کمانچه، هنر ساختن و نواختن دوتار، دیگر پرونده‌های ثبت شده ایران در این فهرست جهانی هستند. علاوه بر نوروز، فرهنگ پخت نان لواش و هنر ساختن و نواختن کمانچه دو پرونده پیشین مشترک ایران با کشورهای همسایه است. فرهنگ پخت نان لواش بین ایران و باکو، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه و هنر ساختن و نواختن کمانچه بین ایران و جمهوری باکو مشترک است.
در پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته جهانی میراث فرهنگی ناملموس به میزبانی جامائیکا نیز ایران چهار پرونده «مراسم زیارت کلیسای تادئوس» به‌صورت مشترک با ارمنستان، «جشن مهرگان» به‌صورت مشترک با تاجیکستان، «هنر مینیاتور» به‌صورت مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری باکو و ازبکستان و «هنر ساختن و نواختن عود» به‌صورت مشترک با سوریه را ارائه کرده بود. در این اجلاس، دو پرونده نگارگری و مراسم زیارت کلیسای تادئوس ثبت جهانی شد و جشن مهرگان و هنر ساختن و نواختن عود رد شد. یونسکو یک سال به ایران فرصت داد تا با برطرف کردن نواقص پرونده سال دیگر شانس این دو میراث را برای ثبت جهانی بیازماید اما امسال خبری از این دو پرونده نشد. همزمان با ثبت مینیاتور دو کشور افغانستان و تاجیکستان برای پیوستن به پرونده جهانی شده «هنر مینیاتور» ابراز تمایل کردند.
هندوستان دیگر کشور آشنا با هنرنگارگری است. ایران تمایل خود را به الحاق هندوستان به پرونده میراث ناملموس نگارگری در اجلاس جهانی یونسکو در جامائیکا نشان داده بود. ثبت میراث فرهنگی ناملموس در یونسکو سال ۲۰۰۱ در میزگرد تخصصی یونسکو در تورین (ایتالیا) کلید خورد. یونسکو در ثبت جهانی پرونده‌های مشترک به‌دنبال نزدیکی ملل و دول مختلف است. ایران فرهنگی جغرافیای کشورهای زیادی را دربر می‌گیرد که می‌تواند شمار پرونده‌های مشترک در این فهرست را بالا ببرد. همچنین ایران ۲۶ اثر میراث فرهنگی نیز در فهرست یونسکو دارد. بیابان لوت و جنگل‌های هیرکانی نیز دو اثر میراث طبیعی ایران در این فهرست هستند. ۹۸ درصد جنگل‌های هیرکانی در ایران قرار دارد و ۲ درصد آن در جمهوری باکو. پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی را ابتدا جمهوری باکو به یونسکو ارسال کرد تا به‌نام این کشور ثبت جهانی شود. با توجه به گستردگی جنگل‌های هیرکانی ایران، ایران رسماً به یونسکو اعتراض کرد. یونسکو اعتراض ایران را پذیرفت و پرونده به‌نام ایران ثبت جهانی شد. جمهوری باکو می‌تواند به پرونده ایران الحاق شود. جنگل‌های هیرکانی از بازماندگان جنگل‌های باستانی است، فسیل زنده به حساب می‌آید و به‌عنوان میراث بشری در یونسکو ثبت شد.
زهرا کشوری
منبع: روزنامه ایران