خلاصة الاشعار و زبدة الافکار از ارزشمندترین تذکره های ادب فارسی، تألیف نویسندۀ سخندان و پرکار روزگار صفوی، میرتقی الدین کاشانی، است. روایت دقیقی از تاریخ تولد و وفات تقی الدین ضبط نشده، اما می توان دریافت که وی قریب سال 956 قمری در کاشان متولد شده و تا حدود سال 1022 قمری زنده بوده است.
خلاصة الاشعار که مهم ترین اثر تقی الدین است، دارای دو مقدمه (یکی مقدمه آغاز کتاب و دیگر مقدمۀ خاتمه) چهار فصل در باب عشق، چهار رکن در ذکر شاعران متقدم (شامل 247 سراینده) و خاتمه ای شامل دوازده اصل است. هر کدام از این «اصل» ها مربوط به شاعران ناحیه ای از روزگار مؤلف است (شامل 414 سراینده). ذیلی نیز در پایان اصل های دوازده گانه آمده، که در مجموع شامل شعرهای 206 نفر، شمار شاعران خلاصة الاشعار به 867 نفر می رسد. ذیل دیگری نیز در پایان مجلد چهارم خلاصة الاشعار موجود است که در کتابخانۀ بانکی پور نگهداری می شود و نذیر احمد بیست نفر از شاعران این ذیل را معرفی کرده است.
دست نویس های بسیاری از خلاصة الاشعار در کتابخانه های ایران و جهان موجود است. در شناختنامۀ میرتذکره به حدود سی و شش دست نویس این کتاب اشاره شده است.
خلاصة الاشعار و زبدة الافکار (بخش شیراز و نواحی آن)
مؤلف: میرتقی الدین کاشانی
مصحح: نفیسه ایرانی
تعداد صفحات: 479 صفحه
شمارگان 500 نسخه
بها: 255000 ريال
قطع: وزيري
ناشر: مركز پژوهشي ميراث مكتوب
اطلاعات میرتقی الدین از شاعران فارس
تقی الدین کاشانی بسیاری از اطلاعات خود را دربارۀ شاعران فارس از طریق منابع زیر به دست می آورده است:
1 – شاعرانی که از فارس به کاشان مسافرت کرده بودند
2 – شاعرانی که در سفرهای خود با آن ها دیدار داشته است
3 – جُنگ ها و تذکره ها
4 – گفته های معتمدان.
خلاصة الاشعار از منابع موثقی است که در مدخل خواجه عبدی بیگ از محل تولد و سال فوت وی سخن گفته و احیاگر بخش هایی از دیوان غزلیات و قصاید اوست که نگارنده، در فهرست نسخه های خطی موجود، اطلاعاتی از آن ها به دست نیاورده است.
پس از مقدمۀ مصحح (نفیسه ایرانی) در این بخش از اثر، به قسمت هایی از زندگی و اشعار شعرای دارالافاضل شیراز و نواحی آن پرداخته شده است.
میرتقی الدین محمد ابن شرف الدین علی حسینی کاشانی معروف به «میرتذکره» و متخلص به «ذکری» از شعرا و نویسندگان دورۀ صفوی (زنده در 1017ق.) است که خلاصة الاشعار و زبدة الافکار را طی نزدیک به 40 سال (از 976 تا 1016) جمع آوری کرد. این اثر مشتمل بر مقدمه ای در چهار فصل، چهار رکن، خاتمه و یک ذیل (6 جلد) در شرح حال بیش از 867 شاعر، از گذشته تا معاصران مؤلف است.
خلاصة الاشعار، در هر اصل به یکی از شهرها و نواحی جغرافیایی مختلف ایران اختصاص دارد. اثر حاضر نیز شرح حال شعرای شیراز و نواحی آن است.