میراث مکتوب- در این کتاب با نگرش بر سفرنامه های دوره ی 150 ساله حکومت قاجار، که از نظر محتوایی و انشایی با دوره های قبل متفاوت است، اطلاعات مربوط به این عصر در خصوص حج ایرانیان ارزیابی می شود. 
اکثر سفرنامه هایی که درباره مقوله حج نوشته شده است به دورۀ 150 ساله حکومت قاجارها برمی گردد. که از نظر محتوایی و انشایی با دوره های قبل متفاوت است. در طول تاریخ مسلمانان هر ساله بزرگترین گردهمایی سالیانه خود را در زمان مشخصی از سال در مکه برکزار می کردند. در این جا چگونگی بازتاب حج در سفرنامه های دوره قاجار به عنوان مسئله اصلی بیان شد و آنچه به اجمال قابل ذکر است مسائلی است که اجرای این مناسک و زیارت اماکن متبرکه به شدت تحت تأثیر عواملی مانند: اختلاف ریشه دار اعتقادی بین مذاهب تشیع و تسنن، تسلط دولت عثمانی بر این منطقه جغرافیایی، روابط بین دولت های ایران و عثمانی و نحوه برخورد غیر شیعیان با کاروانهای حجاج و مشکلات طبیعی و جغرافیایی از قبیل بعد مسافت، گرمای شدید، بی آبی و خشکسالی و بیماریهای مسری، که تماما در انتخاب کاروان و انتخاب مسیر حرکت از چهار راه جبل، شام، راه دریایی جنوب و استامبول بوده است. در این میان بعضی از اهل قلم سعی کردند تمام مسائل و مشکلاتی که در طول سفر با آن مواجه شده اند را ثبت و در قالب سفرنامه با اهدافی متفاوت مکتوب نمایند. با مطالعه و بررسی سفرنامه های حچ در دوران قاجار علاوه بر ارزیابی اطلاعات مربوط به عصر قاجار در این خصوص فرصتی مغتنم بود که محقق دید امروزی خود را هنگام برخورد با مسائل تاریخی تعدیل نماید و از زاویه دید انسانی در عصر حاضر به قضاوت مسائل تاریخی بنشیند.
فصل اول، طی یک مقدمه، چند اصطلاح مهم ( سفر، سفرنامه، حج) را معرفی می کند و سپس بهره وران این اثر را شناسایی کرده و منابع را مورد معرفی و نقد قرار می دهد. در فصل دوم، اهمیت سفرنامه نویسی در دوران قاجار، تقسیم بندی سفرنامه های این دوره از جهت موضوع به جهانگردی، مأموریتی و زیارتی، همچنین تاریخ سفرنامه نویسی و معرفی چند سفرنامه ی منظوم حج در این عصر، بیان می شود. در فصل سوم راههای حج ( راه جبل، راه اسلامبول، راه دریایی جنوب، راه شام)، مشکلات حاجیان در سفر نظیر عوامل طبیعی، رفتارهای نامناسب، اخاذی از مسافران، مشکلات بهداشتی و بیماری، و اختلافات مذهبی ( تفاوت شیعه و سنی در نمازها، اختلاف در تعیین روز اول ماه ذیحجه، تبعیض و بدرفتاری با ایرانیان) بررسی می شود. در فصل چهارم، پیرامون کارگزاران امر حج (امیرالحاج، حمله دار، مطوف، قنسول، خواجگان و نخاوله) توضیحاتی داده می شود و آن گاه مطالب مربوط به روابط سیاسی با عثمانی در حج و تعداد حجاج ایرانی، مالیات و تذکره ارائه می گردد. فصل پنجم به توصیف مدینه، راه های آن ( راه سلطانی، راه فرعی، راه غایر، راه شرقی)، انجام مناسک و زیارت، بازدید مساجد ( شجرة، قبا، مسجدالنبی)، ورودیه بقعه ائمه در بقیع، سایر اماکن مذهبی این شهر(کوه احد، مزار ائمه اطهار در عتبات، زیارت امامزادگان)، توصیف دیدنی های بلاد از منظر حجاج مانند بازدید از اماکن عمومی و زیارت قبور مشایخ می پردازد. در فصل ششم و پایانی این کتاب،تصاویر، نتیجه گیری و ذکر بعضی نکات و پیشنهادها به چشم می خورد.
کریمی، مریم، حج ایرانیان در عهد قاجار؛ با نگرشی بر سفرنامه ها، کرج، چکامه باران، 150 صفحه، قطع: وزیری، 1395.
منبع: کتابخانۀ تخصصی تاریخ ایران و اسلام