میراث مکتوب – آیین بزرگداشت «روز اسناد ملی و میراث مکتوب» صبح امروز 19 اردیبهشت در ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.
در ابتدای این مراسم فریبرز خسروی، معاون پژوهش، برنامه ریزی و فناوری سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران با گرامیداشت روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» بیان کرد: اسناد و مدارک مهمترین ابزار فعالیت‌های دولتی و مبنا و پایۀ تاریخ هر کشور و روشنگر حیات اجتماعی آن است. اهمیت اسناد در زندگی یک ملت را می‌توان همانند اهمیت حافظه در زندگی هر فرد دانست.
در سطح جهانی می‌توان دانشگاه‌ها را به نسل‌های مختلفی تقسیم کرد. نسل اول دانشگاه‌های آموزش محوری هستند که تولیدگر مدرک‌اند و در حوزه‌های تخصصی نیز، آگاهی و دانش مختصری تولید می‌کنند. نسل دوم دانشگاه‌های پژوهش‌محور هستند و آموزش مبتنی بر پژوهش را دنبال می‌کنند. نسل سوم نیز دانشگاه‌های کارآفرین هستند؛ دانشگاه‌هایی نقاد و خلاق که جامعه را به سمت توسعه پایدار سوق می‌دهند.
او ادامه داد: موتور اصلی مدرسه و دانشگاه، کتابخانه و مراکز آرشیوی است. به ویژه وقتی در حوزه علوم انسانی سخن می‌گوییم. در این حوزه نیازی به آموزشگاه و کارگاه نیست. کارگاه اندیشه‌ورزی در حوزه علوم انسانی، کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی هستند. هرچه کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی بتوانند اطلاعات سره را از ناسره تشخیص دهند، و با فراهم‌آوری، پردازش و اطلاع‌رسانی درست در خدمت نهادهای دانشگاهی قرار گیرند، در حوزه دانش نیز قوی‌تر خواهیم بود.
سرپرست معاونت اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خاطر نشان کرد: این سازمان به عنوان تنها متولی قانونی این امر، باید جریان انتقال اطلاعات از سایر سازمان‌ها به آرشیو ملی ایران را تسهیل نماید. به همین منظور، برای سازمانی که به صورت ذاتی و حاکمیتی بنا دارد تا حافظ آثار و اسناد باشد، تمهیداتی اندیشیده شده و امیدواریم در سال جدید که قرار است برنامه جامع اسناد در سطح ملی آغاز شود، بتوانیم زمینه‌ای را فراهم کنیم تا بدون پایمال شدن برخی ارزش‌ها و آثاری که به دلیل سوء پردازش به دست محققان نرسیده است، اقدامات موثرتری را انجام دهیم.
در ادامۀ این مراسم دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ضمن تبریک روز «اسناد ملی و میراث مکتوب و بزرگداشت شیخ کلینی» تصریح کرد: مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب این روز را هرساله در نمایشگاه کتاب گرامی می داشت و امسال بنابر پیشنهاد سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، این روز در این سازمان برگزار شد. البته آنچه مسلم است این دو نهاد وابستگی کاری بسیاری با یکدیگر دارند. کتابخانه ها در زمینۀ فهرست نویسی نسخ خطی فعالیت می کنند و زمینه های تحقیق و پژوهش را برای مؤسسات پژوهشی فراهم می کنند.
به دلیل اینکه روز گرامیداشت شیخ کلینی است در باب بزرگواری این شخصیت نقلی از ابن اثیر، مورخ شهیر، می کنم که حدیثی از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند در هر صد سال یک شخصیت علمی بزرگ ظهور می کند که منشأ خدمات بسیاری می شود؛ وی اول امام صادق (ع) را ذکر می کند و بعد امام رضا (ع) و سپس به نام شیخ کلینی اشاره می کند و آوردن این شخصیت در کنار نام دو امام بزرگوار نشان دهندۀ جایگاه این میراث دار بزرگ تشیع است و آنچه مسلم است از صحاح اربعۀ ما اصول کافی و فروع کافی بزرگترین آثار روایی ما هستند. ما هم تلاش می کنیم احیاگر میراث تشیع باشیم.
وی با بیان اینکه بسیاری از نسخه های خطی و میراث مکتوب ما فهرست نویسی نشده اند، افزود: ربع قرن از تأسیس مؤسسۀ میراث مکتوب گذشته است و در این 25 سال ما تمام تلاش خود را در راستای احیای متون کهن به کار برده ایم. پیش از انقلاب اسلامی بنیاد فرهنگ ایران کار تصحیح و انتشار متون را بر عهده داشت و پس از انقلاب میراث مکتوب با انتشار قریب 400 عنوان کتاب این راه را ادامه داده است و جا دارد در اینجا یادی کنم از بزرگانی که در این راه با این مؤسسه همراه بودند؛ مرحوم ایرج افشار، محمدتقی دانش پژوه، مرحوم محدث ارموی و بسیاری دیگر.
این بزرگان نقشۀ راه را به من نشان دادند. با مشکلات عدیده ای که در حوزۀ فرهنگ وجود دارد توانستیم نهضت احیای نسخ خطی را در کشور ایجاد کنیم هرچند هنوز حجم گستردۀ نسخ خطی در کشورهای شبه قاره وجود دارد. برای مثال علی نامه به عنوان کهن ترین منظومۀ شیعی که نسخۀ آن در قونیه نگهداری می شد توسط مؤسسۀ میراث مکتوب به صورت چاپ عکسی و حروفی چاپ رسید.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: از رهگذر احیای متون و انتشار اسناد ما بهره برداری های بسیاری می توانیم داشته باشیم برای مثال حوزۀ احقاق حقانیت هویت ملی و تاریخی. امروز پان ترکیسم ها مشغول تبلیغ زبان ترکی هستند و از خلال متون مانند سفرنامۀ ناصرخسرو به این نتیجه می رسیم تا قرن 12 زبان فارسی زبان اصلی بوده است. در رسائل فارسی که در سفینۀ تبریز آمده و مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری است نشان می دهد با احیای متون فارسی می توانیم مواجهه جدی با القائات استعماری داشته باشیم.
با احیای متون همچنین می توانیم تاریخ ادبیات و تاریخ علم را بازنویسی کنیم . آنچه از منابع به دست ما رسیده تاریخ شاهان بوده است اما با بازنویسی متون می توانیم تاریخ مردم را شناسایی کنیم. به عنوان مثال میرزا محبعلی خان ناظم الملک مرندی یکانلو در سال 1292 دولایحه در تحدید حدود ایران در دورۀ ناصری می نویسد در رد بر آنچه که خورشیدپاشا و درویش پاشا از امرای عثمانی استناد می کردند و بخشی از خاک ایران را مدعی بودند و میراز محبعلی خان دو جلد کتاب می نویسد با این کتاب ها استناد می کند به برخی از متون و ذکر صفحات حقانیت مرزهای ایران را به اثبات می رساند.
در ادامۀ این مراسم اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ضمن تبریک روز اسناد ملی و میراث مکتوب بیان کرد: اسناد ملی حکم شناسنامه برای ملت ماست و آنچه امروز در اختیار ماست تعیین کنندۀ سابقۀ این سرزمین است. اگرچه امروز ابزارهای الکترونیکی برای ثبت اسناد داریم ولی هیچ چیز جای کتابت روی کاغذ را نمی گیرد .
وی افزود: پژوهش مبنای توسعۀ پایدار است و توسعۀ پایدار این گونه شکل می گیرد که سند شفاف سازی و روشن شود و اعتماد عمومی افزایش یابد. شفاف سازی اعتماد عمومی را فراهم می کند و اعتماد عمومی تعاملات ملی را افزایش می دهد. اسناد نقش بسیار مهمی در ایجاد فضای اعتمادسازی ایفا می کنند.
در این مراسم همچنین از مرکز اسناد وزارت صنعت، معدن و تجارت، آرشیو سازمان حج و زیارت، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت جهاد کشاورزی و کارشناسان سازمان اسناد ملی ایران تقدیر شد.