میراث مکتوب- مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)، فرخ‌مرد بهرامان، پژوهش دکتر سعید عریان، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۹۱ خ.
مادیان هزار دادستان یکی از ارزشمندترین متون بازمانده به زبان پهلوی است. آنگونه که از عنوان این اثر برمی‌آید، موضوع آن گزارش هزار داوری است که درباره امور حقوقی گوناگون ثبت شده است.
اگر مفهوم فقه را با آن گستردگی که در برخی فرقه‌های اسلامی دیده می‌شود در نظر بگیریم، می‌توانیم مادیان هزار دادستان را نیز یک متن فقهی به شمار آوریم؛ منتها مباحث این متن عمدتاً در حیطه مبانی حقوقی کیش زردتشی است و در آن از فرایض و مبانی دینی فقه زردشتی سخن چندانی نرفته است.
با توجّه به ساختار این متن از دیدگاه زبانی و موضوعی که آن را تخصّصی‌تر از دیگر متون زبان پهلوی ساخته و با توجّه به اینکه تاکنون تنها یک نسخه آشفته از آن به دست آمده، دشواری‌های آن موجب شده تا پژوهش‌های گسترده‌ای درباره این متن در ایران به انجام نرسد؛ چنانکه کتاب مورد گفتگوی ما را می‌توان نخستین ترجمه و پژوهش مستقلّ و فراگیر درباره این متن به زبان فارسی به شمار آورد.
موضوع این اثر و ارتباط آن با زوایای گوناگون زندگی مردم موجب شده است تا آگاهی‌های ارزشمندی درباره زندگی مردمان ایران در دوره پیش از اسلام در آن درج شود. همچنین از روی این متن می‌توان تا حدودی از شیوه نگارش متون فقهی پیش از اسلام آگاهی یافت. البته با توجّه به اینکه ساختار انتقال دانش‌ها در ایران پیش از اسلام عمدتاً به شیوه شفاهی بوده است، گمان می‌رود که نتوان بصورت قطعی درباره سبک نگارش متون فقهی گفتگو کرد؛ هرچند که وجود آن نیز بصورت قطعی قابل انکار نیست.
وجود شماری از متون با عنوان آیین‌نامه در متون پهلوی که گزارش آن‌ها در برخی متون دوره اسلامی گزارش شده، نشان می‌دهد که برای برخی از شاخه‌های اداره امور کشور، دستورالعمل‌هایی تدوین شده بوده و لذا می‌توان با تسامحی، مادیان هزار دادستان را آیین‌نامه‌ای برای روند دادرسی در دادگاه‌های دوره پیش از اسلام به شمار آورد.
در هرکدام از فصل‌های این متن، مباحث گوناگونی در زمینه دادرسی مورد بررسی قرار گرفته که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گواهی، وکلا، خواهان، بردگان، طلاق، ادای بدهی، هبه، مصادره اموال، رهن و…
چاپ مورد گفتگوی ما از کتاب مادیان هزار دادستان از یک مقدّمه، ترجمه فارسی، آوانوشت متن پهلوی و واژه‌نامه حقوقی تشکیل شده است.
انتشار چنین متنی توسّط یک ناشر خصوصی نشانگر دید فرهنگی ناشر است؛ چرا که چنین متونی عمدتاً دارای خوانندگان متخصّص و بسیار محدود است و از دیدگاه تجاری نمی‌توان این آثار را دارای توجیه اقتصادی دانست. از همین روی نیز انتشار اینگونه متون از دیرباز توسّط ناشران دولتی به انجام می‌رسید.
در سال‌های اخیر که ناشران دولتی و دستگاه‌های مسئول پشتیبانی از فرهنگ ایرانی از هرگونه حمایت از تولیدات فرهنگی تن می‌زنند، اقدام اینگونه ناشران جای سپاسگزاری بسیار دارد.
مادیان هزار دادستان یکی از ارزشمندترین متون بازمانده به زبان پهلوی است. آنگونه که از عنوان این اثر برمی‌آید، موضوع آن گزارش هزار داوری است که درباره امور حقوقی گوناگون ثبت شده است.
اگر مفهوم فقه را با آن گستردگی که در برخی فرقه‌های اسلامی دیده می‌شود در نظر بگیریم، می‌توانیم مادیان هزار دادستان را نیز یک متن فقهی به شمار آوریم؛ منتها مباحث این متن عمدتاً در حیطه مبانی حقوقی کیش زردتشی است و در آن از فرایض و مبانی دینی فقه زردشتی سخن چندانی نرفته است.
با توجّه به ساختار این متن از دیدگاه زبانی و موضوعی که آن را تخصّصی‌تر از دیگر متون زبان پهلوی ساخته و با توجّه به اینکه تاکنون تنها یک نسخه آشفته از آن به دست آمده، دشواری‌های آن موجب شده تا پژوهش‌های گسترده‌ای درباره این متن در ایران به انجام نرسد؛ چنانکه کتاب مورد گفتگوی ما را می‌توان نخستین ترجمه و پژوهش مستقلّ و فراگیر درباره این متن به زبان فارسی به شمار آورد.
موضوع این اثر و ارتباط آن با زوایای گوناگون زندگی مردم موجب شده است تا آگاهی‌های ارزشمندی درباره زندگی مردمان ایران در دوره پیش از اسلام در آن درج شود. همچنین از روی این متن می‌توان تا حدودی از شیوه نگارش متون فقهی پیش از اسلام آگاهی یافت. البته با توجّه به اینکه ساختار انتقال دانش‌ها در ایران پیش از اسلام عمدتاً به شیوه شفاهی بوده است، گمان می‌رود که نتوان بصورت قطعی درباره سبک نگارش متون فقهی گفتگو کرد؛ هرچند که وجود آن نیز بصورت قطعی قابل انکار نیست.
وجود شماری از متون با عنوان آیین‌نامه در متون پهلوی که گزارش آن‌ها در برخی متون دوره اسلامی گزارش شده، نشان می‌دهد که برای برخی از شاخه‌های اداره امور کشور، دستورالعمل‌هایی تدوین شده بوده و لذا می‌توان با تسامحی، مادیان هزار دادستان را آیین‌نامه‌ای برای روند دادرسی در دادگاه‌های دوره پیش از اسلام به شمار آورد.
در هرکدام از فصل‌های این متن، مباحث گوناگونی در زمینه دادرسی مورد بررسی قرار گرفته که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گواهی، وکلا، خواهان، بردگان، طلاق، ادای بدهی، هبه، مصادره اموال، رهن و…
چاپ مورد گفتگوی ما از کتاب مادیان هزار دادستان از یک مقدّمه، ترجمه فارسی، آوانوشت متن پهلوی و واژه‌نامه حقوقی تشکیل شده است.
انتشار چنین متنی توسّط یک ناشر خصوصی نشانگر دید فرهنگی ناشر است؛ چرا که چنین متونی عمدتاً دارای خوانندگان متخصّص و بسیار محدود است و از دیدگاه تجاری نمی‌توان این آثار را دارای توجیه اقتصادی دانست. از همین روی نیز انتشار اینگونه متون از دیرباز توسّط ناشران دولتی به انجام می‌رسید.
در سال‌های اخیر که ناشران دولتی و دستگاه‌های مسئول پشتیبانی از فرهنگ ایرانی از هرگونه حمایت از تولیدات فرهنگی تن می‌زنند، اقدام اینگونه ناشران جای سپاسگزاری بسیار دارد.
علی صفری آق‌قلعه – مرکز پژوهشی میراث مکتوب