میراث مکتوب – در آیین سی و دومین دورۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و دومین دورۀ جایزۀ جهانی کتاب سال که صبح امروز یکشنبه (نوزدهم بهمن ماه) با حضور دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار شد، از استاد نجیب مایل هروی به عنوان پژوهشگر برتر مطالعات اسلام و ایران قدردانی شد.
استاد نجیب مایل هروی متولد 1329 هرات افغانستان، محقق عرفان و ادبیات فارسی است، او از 40 سال پیش تاکنون ساکن ایران است و دهها کتاب و صدها مقاله تألیف کرده است. وی با نهادهای مختلفی چون کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همکاری دارد.
از جمله مهم‌ترین آثار او می‌توان به برگ بی‌برگی: یادنامه استاد رضا مایل، این برگ‌های پیر: مجموعه بیست اثر چاپ ناشده فارسی از قلمرو تصوف، پیربیابانکی: پژوهشی درنقد آرا وآثار سمنانی، در شبستان عرفان: مجموعه رسائل فارسی از پیران ایران، شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرارولی محمد اکبرآبادی، خاصیت آینگی: نقد حال وگزیده آثار فارسی عین القضات همدانی و معارف سلطان ولد اشاره کرد.
تصحیح کتاب های تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم تألیف ابوالمظفر اسفراینی و مقدمه ای بر شرح التعرف لمذهب التصوف تألیف محمد مستملی بخاری از جمله آثار استاد مایل هروی است که توسط مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
مرکز پژوهشی میراث مکتوب کسب این موفقیت را به استاد نجیب مایل هروی تبریک می گوید .
اسامی سایر برگزیدگان سی و دومین دورۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و دومین دورۀ جایزۀ جهانی کتاب سال را اینجا ببینید.
متن سخنرانی رئیس جمهور، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی راد
دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور در آیین سی و دومین دورۀ جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و دومین دورۀ جایزۀ جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه اهل کتاب بهتر از دولت می توانند به کار دولت نظارت کنند، گفت: گرچه شاید به نظر برسد که از ۱۵۰ سال پیش به این طرف که مطبوعات، رادیو، تلویزیون، تئاتر، سینما و در نهایت اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و انواع ابزار و وسایل که برای ارتباط انسان‌ها و انتقال اندیشه‌ها به صحنه رقابت با کتاب آمدند، دوران کتاب تا حدی به سر آمده است اما واقعیت امر این است که کتاب به هیچ عنوان ارزش و جایگاه خود را از دست نداده است. همه آن ابزار و وسایل برای انتقال سریع‌تر مفاهیم و ارتباط سریع‌تر، جایگاه ویژه دارند، اما اصل اندیشه، فکر و دانش هنوز هم در اوراق کتاب نهفته است.
وی افزود: رادیو، تلویزیون و سینما و همه ابزارهای ارتباطی امروز در واقع ریشه‌شان از کتاب است. فیلم و تئاتر که یک هنر نمایشی است فیلمنامه که اساس آن است به مفهوم یک کتاب است و از آن اقتباس می‌شود. در بسیاری از امور، دقت، ظرافت و حتی گاهی لذت، فقط در کتاب است، گاهی انسان از خواندن یک کتاب آنقدر مشعوف می شود و لذت می برد که هیچ چشمه سار دیگری نمی‌تواند جایگزین کتاب شود. البته کتاب به معنای عام کلمه، یعنی همۀ خلقت و همه موجوداتی که خداوند آفریده است…چقدر سخت بود یک لحظه فکر کنید که زندگی می‌داشتیم و کتاب نبود.
دکتر روحانی بیان کرد: چگونه می توانستیم با ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ سال پیش ارتباط برقرار کنیم از فکر، اندیشه، ذوق، دیدگاه و نظریه آنها بهره ببریم و مگر اندیشه انسان چیزی جز تکامل است. قدم به قدم این خشت‌ها روی هم چیده شده است… البته که کتاب کلید است و باید همه قفل‌های زندگی را بگشاید، همه ابهام‌ها را باز کند و همه ظلمت‌ها را به نور و روشنایی تبدیل سازد. انقلاب اسلامی ایران که در آستانه سی و هفتمین بهار انقلاب اسلامی هستیم ریشه آن از کتاب، قرآن و حدیث و مکتوبات راهبران این انقلاب و در رأس آن امام عزیز و بزرگوار ما امام خمینی(ره) بود که اگر نامه‌ها و اعلامیه‌های ایشان و انتقال بیانات ایشان یا از طریق نوار و یا از طریق پیاده شده و مکتوب آن نبود، چگونه انقلاب پیروز می‌شد و بهترین روز در مکتوبات انقلاب آن روزی بود که کتاب حکومت اسلامی امام از نجف آمد و در ایران ولو مخفیانه پخش شد و برای اولین بار نظریه ولایت فقیه ایشان و اندیشه ایشان در زمینه فقه سیاسی منتشر شد و آن کتاب، ما را وارد فاز جدیدی ساخت. همه سخنان امام و مکتوبات امام بعد از پیروزی انقلاب بود که راه را برای مدیریت یک جامعه تحت عنوان حکومت اسلامی گشود و امروز هم کلماتش، مجموعه و وصیت‌نامه‌اش همه و همه راهنمای ما خواهد بود.
این شما فرهیختگان، بزرگان، اهل قلم از زنان و مردان، این بار سنگین را بر دوش دارید که طراوت انقلاب و تازگی انقلاب را تضمین کنید، مفاهیم انقلاب را بسط و توضیح دهید و به همه جهانیان بگویید که انقلاب ما انقلاب اعتدال بود، به همه افکار جهان برسانیم و ابلاغ کنیم که در انقلاب ما خردسوزی وجود ندارد، کتاب سوزی وجود ندارد. در انقلاب اسلامی ما افراط و تفریط وجود ندارد، عقلانیت و فهم و فقه و تفقه است. باز کردن گره از زندگی مادی و معنوی مردم است.
نقد هم شیوه می‌خواهد
این شما بزرگان، فرهیختگان، اصحاب قلم هستید که باید برای امروز جامعه ما بگویید چگونه باید بیندیشیم، فکر کنیم و حتی چگونه باید نقد کنیم، نقد کردن هم شیوه می‌خواهد و ای کاش امسال در میان همه کتاب‌ها یک کتاب هم در زمینه شیوه نقد و نقادی بود و بالاتر ای کاش در کنار جایزه کتاب سال، جایزۀ نوجوان و جوانی را هم قرار می‌دادیم که بیشترین کتاب را در طول یک سال خوانده است و ای کاش جایزه دیگری قرار می‌دادیم برای بهترین نقادان کتاب سال گذشته، حتی کتاب‌هایی که برنده جایزه شدند. بهترین نقادان آنها هم در سال جاری جایزه داشته باشند. نقد یعنی وسایل حرکت، نقد یعنی مسیر تصحیح که البته نقد در فضای آزاد و امن امکان‌پذیر خواهد بود، اما نقد را باید یاد بگیریم. نه اینکه دو نفر چگونه راه می‌روند، نه اینکه چه طوری راه می‌رود، بلکه ببینیم قدم را به کجا برمی‌دارد، این دومی مهم است والا نقد کنیم که تند و کند راه رفت و یک نفره و سه نفره راه رفت که نقد نیست.
رییس جمهور ادامه داد: نقد کنیم به کجا و به چه سمت حرکت کرد و نتیجه قدم چه بوده و به چه مقصدی رسید. این برای ما بسیار مهم است، کفشش ، رنگ لباسش چه طور بود، یک مقدار به جواهر و جوهر بپردازیم به جای پرداخت به اعراض، به ماهیت و وجود مسأله بپردازیم به جای اینکه آن همه از کم و کیف سخن بگوییم . این شما بزرگان و فرهیختگان هستید که باید کتاب و مقاله بنویسید و نقد را تجلیل کنید و راه نقد را بیاموزید و حتی شما به ما بگویید که بر کتاب چگونه نظارت بشود نه ما به شما بگوییم.
بر این اعتقادم پای می فشارم که در هر زمینه‌ای متخصصان آن و صاحبنظران آن بخش، بهتر از دولت نظر می‌دهند. این را باور کنیم و تردید نکنیم که اصحاب قلم و کتاب راجع به کتاب بهتر از مدیر یک وزارتخانه نظر خواهند داد، چرا باور نمی‌کنیم راجع به هنر، اصحاب هنر بهتر بلدند سخن بگویند و اگر نقدی است آنها بهتر بلدند نقادی کنند چرا با آنها مشورت نمی کنیم، این چه جفا و ظلمی است که بر علم و دانش و توسعه و مملکت روا می‌داریم چرا با آنها مشورت نمی‌کنیم چرا نظر آنها را نمی‌گیریم مگر آنها که عمری در اقتصاد کار کرده‌اند و هزاران ساعت درس داده‌اند و تدریس کرده‌اند اقتصاد را بهتر از مدیر معمولی که او هم یک نفر از صاحب نظران است، نمی‌تواند تشخیص دهد.
آیا به کوچکترین بهانه می‌شود یک معدن طلا را بست؟
راه را باز کنیم، سوء ظن‌ها را کنار بگذاریم، هر کسی را با بهانه ای کنار نگذاریم. این صاحبنظران، اندیشمندان،تحصیل کرده‌ها،حوزه دیده‌ها، کتاب خوانده‌ها و کتاب نوشته‌ها اینها جواهرات و معادن هستند. آیا به کوچکترین بهانه می‌شود یک معدن طلا را بست؟ یک تکه طلا از این معدن در آوردیم یک مقدار عیارش کم بوده. می‌گویند در کوه را ببندید عیارش کم است. یکبار اشکال داشته اشکال را با زبان نرم با او بگوییم. چرا سوء ظن پیدا کردیم؟ چرا سرمایه‌ها را به خاطر یک نقص کوچک تعطیل می‌کنیم این چه خاصیتی به حال ما دارد.
دکتر روحانی تصریح کرد: من نمی‌گویم ممیزی بر کتاب باشد یا نباشد. چیز دیگری می‌گویم، می‌گویم نمی‌شود صد اصل درست کنیم برای ممیزی. ۲ الی ۴ اصل قرار دهید اخلاق، مقدسات، امنیت ملی و مصالح ملی به عنوان اصل باشد صد تا نمی‌شود این خط قرمز که می‌گویند یا مثلث و یا مربع است و خیلی بشود ۷ ضلعی است، هزار ضلع نداریم. ما باید نظارت کتاب را قدم به قدم به صاحبان امر بسپاریم ، آنها بیایند، ناشران، نویسندگان برجسته، اساتید برجسته آنها نظارت کنند و اگر کتاب چاپ شد و خواندند، دومرتبه از چاپ دوم از هفت خوان رستم عبور نکنند.
یک وقتی بود در همه عالم یک رسانه بود و آن رسانه کتاب بود امروز هزارها و دهها رسانه و هر روز رسانه جدیدی متولد می‌شود، این قدر مته به خشخاش نگذاریم و تحریک نکنیم بلکه توضیح بدهیم. شما بزرگان بگویید چطور بر امور فرهنگی نظارت شود. شما بگویید که گفته شما به آیین نامه تبدیل شود نه آیین نامه ما به چارچوب لازم‌الاجرا تبدیل شود. شما بگویید تا گفته شما تبدیل شود به قانون شود.
قانونی که ریشه‌اش نظرات صاحبنظران باشد، استحکام بیشتری خواهد داشت. یک قانونی، ۶۰ الی ۸۰ سال کاربرد دارد از بس قوی نوشته شده است چون صاحبنظران نوشته‌اند این قانون روز به روز قوی‌تر است و اصلاحاتش هم بسیار اندک است. ولی آنهایی که صاحبنظر ننوشته هر چند ماه یک بار قانون نیاز به اصلاح دارد.
ما باید جشن بگیریم برای بهترین کتاب‌ها و هم ان شاء الله جشن بگیریم برای روزی که در این کشور بیشترین جوان و نوجوان کتاب می‌خوانند.
چرا تیراژ کتاب کم شده است و شرح آن تراژدی شده است. چرا؟ چرا جوان ما کتاب نمی‌خواند؟ نقص از چه است؟ نقص از عرضه کننده یا متقاضی است از کجاست؟ کتاب ما جاذبه ندارد، تشویق لازم برای نوجوان نشده است. ارزش کتاب تبیین نشده است. این هم شما باید بگویید که مشکلات کتاب چگونه باید حل شود و دولت باید چه کمکی کند؟ آموزش و پرورش چه کمکی باید بکند؟ در کشورهای غربی و اروپایی و لااقل برخی از کشورها که خبر دارم که دانش‌آموزان از سال اول دبستان به خواندن کتاب تشویق می‌شوند. حداقل دانش آموز سال اول باید ۷ کتاب را خوانده باشد و باید توضیح دهد و بیان کند که در کتاب چه نوشته شده است.
باید کتاب خواندن، تشویق شود
باید کتاب خواندن را تشویق کنیم. چه اشکال دارد که نمره ما این باشد که این دانش آموز ۳ کتاب را خلاصه کرده باشد و ۵ نکته مهم آن کتاب را تبیین کرده باشد و آن هم نمره شود. هر راهی وجود دارد ما باید از نوجوان‌ها و جوان‌ها شروع کنیم، چرا در مترو کشورهای دیگر این همه کتاب خوانده می‌شود در مسیر راه.
امروز هم که وسایل الکترونیکی آمده است خواندن کتاب وجود دارد. چه بسیار افرادی که دهها جلد کتاب را در ماشین و هواپیما و قطار نشسته و خوانده‌اند و چرا ما عادت نداریم و چرا ما مسیر دیگری را طی می‌کنیم. همه ما بیاییم جامعه را تشویق کنیم به نوشتن کتاب‌های لازم و کتاب‌هایی که گره‌هایی را باز کند.
من نویسنده، خود قاضی باشم که این کتاب من چه مشکلی را ازجامعه حل کرده است. مشکل زندگی مردم، تعالی علم، فناوری، زدودن ابهام‌ها و تاریکی‌ها، خودمان بیاییم فکر کنیم نوشتن چه کتابی لازم‌تر است.
رئیس جمهور در بخش دیگری از سخنانش به مشکلات توزیع کتاب اشاره کرد و گفت: این کتاب چه طور سهل‌تر به دست همه برسد مشکل ناشر و چاپخانه و توزیع‌کننده چیست. کتاب یک زنجیره‌است در رأسش نویسنده کتاب یا مترجم قرار دارد تا زمانی که به دست مشتری برسد همه این زنجیره باید اگر مشکلی دارند مشکل آنها را حل و فصل کنیم و از جمله در کتاب‌هایمان راجع به انقلاب اسلامی ایران در ذهن جوان‌ها ابهام وجود دارد باید معنا کنیم برای جوان‌های ما انقلاب چه بود برای چه انقلاب کردیم معنی شعارهای انقلاب ما چیست؟ استقلال یعنی چه؟ هنوز هم یک جوان و نوجوان ما فکر می‌کند با خارجی حرف زدن، گوشه استقلال تراشیده و سایش می‌یابد هنوز هم فکر می‌کند که زبان خارجی بلد بودن یعنی یافتن مسیر شیطانی. زبان خارجی یعنی باز شدن باب جدید فرهنگ و فهم و علم.
ما باید استقلال را معنا کنیم باید آزادی را معنا کنیم باید نه شرقی نه غربی را معنا کنیم و این شما هستید که باید برای جوان‌های ما تبیین کنید والا انقلاب را برمی‌گردانند به ضد انقلاب. شما اندیشمندان و صاحبنظران واقعیت انقلاب و واقعیت شعارها و واقعیت مسیر انقلاب را تبیین کنید برای نسل جوان و این یک ضررورت برای انقلاب است. شما باید اسلام رحمانی را برای دنیا تبیین کنید افراط، آدم‌کشی و تروریسم نه تنها از اسلام نیست که هیچ رابطه‌ای با اسلام رحمانی و محمدی ما ندارد.
و خلاصه شما فرهیختگان و اندیشمندان باید با نوشته‌های زیبایتان امید را بیشتر و بیشتر کنید، تدبیر را بیشتر کنید، راه تدبیر را به دولت و ملت نشان دهید، شما هستید که باید وحدت را در سراسر کشورمان بیشتر کنید و شما هستید که باید تنش را با جهان کمتر و کمتر کنید و همزیستی مسالمت‌آمیز را برای سراسر جهان به ارمغان بیاورید.
تولید اندیشه نیاز جامعه امروز است
دکتر علی جنتی، وزیر فرهنگ ارشاد اسلامی بیان کرد: معجزۀ بزرگ پیامبر عظیم الشأن اسلام کتاب است و انقلاب اسلامی ایران نیز که یک انقلاب فرهنگی است مبتنی بر خردورزی و بهرگیری از پدیدآورندگان و مؤلفان کتب بوده است و توسعۀ فرهنگ مطالعه و کتابخوانی یکی از شعارهای اساسی جمهوری اسلامی است.
وی ادامه داد: کتاب آنگاه می تواند نقش بایسته خود را در توسعه فکری و اجتماعی ایفا کند که برخاسته از اندیشه ای نو و برای خواننده آن جذاب و دلنشین باشد و ساز و کار و تولید علم را در درون خود به درستی محقق کند. باید شوق مطالعه را در جامعه به وجود آورد تا آحاد مردم کتاب را به عنوان بخشی از سبد اقتصادی خانوار خود قرار دهند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: برخلاف بسیاری از جوامع که از طریق جنگ و تهاجم نظامی سعی در گسترش نفوذ خود در سایر کشورها را داشته اند، ایران اسلامی به مدد فرهنگ و تمدن غنی و پربار خود و آثار ماندگاری همچون شاهنامه فردوسی، گلستان سعدی، دیوان حافظ، مثنوی مولانا و قانون ابن سینا و دهها اثر دیگر توانست درمیان جوامع مختلف اثر بگذارد و بسیاری از مردم جهان با شعر و ادب فارسی، فلسفه، طب، نجوم و هنر ایرانی آشنا هستند.
وی اظهار کرد: ترجمه آثار ارزشمند دانشمندان ایرانی به بسیاری از زبان های زنده دنیا در مقاطع مختلف خود گواه صادق بر اهمیت کتاب بر گسترش فرهنگ ایرانی و اسلامی است. امروز نیز ایرانیان با گسترش علم و دانش خود در جای جای جهان توانسته اند برتری علمی خود را به اثبات برسانند و برای خود در مجامع علمی جهان جایگاه ویژه ای را اختصاص دهند. تولید کتاب جلوه گاه حیات طیبه و ابزاری برای امید به زندگی آرام برای بشریت است و با ژرف نگری اهل قلم و کتاب آفرینان است که می توان جامعه بشری امروز را از بی بند و باری و تحجر و افراطی گری دور کرد.
وی ادامه داد: آفت جامعه امروز دوری از کتاب و جدایی تفکر و اندیشه از حیات انسانی است و راه نجات بشر امروز توسعه فرهنگ و گفتگوی سازنده بین ملت ها و تمدن هاست در این مسیر به طور حتم وظیفه مدیران عرصه فرهنگ و نیز اندیشمندان و نویسندگان و مؤلفان بسی سنگین و حساس است. مدیران از آن جهت که مقدمات و امکانات را برای شکوفایی استعدادها و ایجاد امید و خودباوری خادمان کتاب را فراهم کنند و اندشمندان و نویسنگان و خادمان نشر و کتاب می توانند در امر تولید محتوا و تولید فکر و اندیشه نقش سازنده خود را ایفا نمایند.
وی افزود: بدون تردید تولید اندیشه نیاز جامعه امروز است و برای بهبود کیفیت و ارتقای کمیت همه باید دست به دست هم دهیم و تولید نظریه و فکر به یک ارزش عمومی در حوزه فرهنگ تبدیل شود و در قلمروهای گوناگون از نظریه سازان تقدیر به عمل آید. به نوآوران جایزه داده شود و سخنانشان شنیده شود تا دیگران نیز به خلاقیت و نوآوری تشویق شوند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت هایی همچون کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را برای شناسایی آثار ارزشمند و تبدیل استانداردهای تألیف و پژوهش در کشور در دستور کار خود قرارداده است و کتاب های منتشر شده در طول سال با نگاه تیزبین و علمی صدها نفر از صاحبان اندیشه بررسی شده و در معرض نقد و ارزیابی قرار بگیرد. همچنین با برگزاری جشنواره هایی همچون نقد کتاب های فصل، جشنواره جلال آل احمد در حوزه ادبیات داستانی، جشنواره شعرفجر در حوزه کتاب های شعر و موارد دیگر به این هدف کمک نماید.
وی افزود: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چارچوب وظایف قانونی خویش کوشیده است با تشکیل هیات نظارت بر نشر و بهره گیری از شخصیت های اندیشمند در حوزه فرهنگ و بررسی کتاب، شرایط مساعد تری را فراهم آورد.
پیشتازی کمیت بر کیفیت
حجت الاسلام و المسلمین محمد علی مهدوی راد، دبیر علمی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در ابتدای این مراسم طی سخنانی گفت: کتاب مهم ترین نماد فرزانگی و دانش ورزی است. چگونگی میراث مکتوب نشان دهنده حد و حدود آگاهی و آگاهی گستری ملت‌ها و امت هاست.
وی ادامه داد: کتاب برآیند ذهن ورزی عالمان و همیشه نشان دهنده فرهنگ دوستی ملت‌ها بوده است. اسلام آیین بینش و دین فرزانگی و آگاهی است. آیین نامه این مکتب، قرآن است. از آنجا که انقلاب اسلامی با آهنگ حق گرایی آغاز شد و با تکیه بر آموزه های دینی حرکت می‌کند قائدتا فرهنگ گستری سرلوحه آن خواهد بود.
اکنون مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را در دو بخش داخلی و خارجی برگزار می کنیم. در این دوره در بخش داخلی، 23 هزار 701 عنوان کتاب چاپ نخست منتشر شده در سال 1392 بررسی شد. از این میان، 238 عنوان کتاب در مرحله نهایی توسط جهار متخصص بررسی شدند. در نهایت، هشت عنوان کتاب برگزیده و 25 عنوان شایسته تقدیر شناخته شدند.
در این دوره از جایزۀ جهانی کتاب سال نیز هزار و 700 عنوان کتاب بررسی شد و در نهایت 180 عنوان به مرحله دوم داوری ها رسیدند. از آن میان، 10 عنوان اثر برگزیده شناخته شدند.
دبیر جایزه کتاب سال توضیح داد: اندکی باید تأسف بخوریم، که سیطره کمیت بر کیفیت پیشتازی می‌کند. امیدوارم دولت میدان را برای پژوهش فراهم کند و آن را هدایت کند تا قبیله قلم در این عرصه گام بگذارند و به آرمان های بلند در عرصه کیفیت دست یابیم.
یادآور می شود آیین سی و دومین دورۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و دومین دورۀ جایزۀ جهانی کتاب سال به همت مؤسسۀ خانۀ کتاب برگزار شد.