میراث مکتوب – به همت انجمن دوستی ایران و تاجیکستان، دومین نشست تخصصی «نشر ایران و تاجیکستان» روز چهارشنبه 8 بهمن ماه در موزه فرش برگزار شد و جمعی از صاحب نظران نشر تجربیات خود را بیان کردند و مشکلات و محاسن حضور فعال ناشران ایرانی را در حوزۀ نشر تاجیکستان برشمردند.
این مراسم که با حضور خوبی از سوی مسئولان و علاقمندان به موضوع نشر ایران و تاجیکستان رو به رو گردید، با خوشامدگویی دکتر علی اشرف مجتهد شبستری آغاز شد. مراسم در دو بخش برگزار شد: بخش نخست آن به ارائۀ پیشنهادهای ناشران و گزارش فعالیتهای آنان در حوزۀ نشر اختصاص داشت و لطف الله ساغروانی، مدیر انتشارات هرمس، آغازگر این قسمت بود. ایشان ضمن اعلام علاقمندی به حضور ناشران در نشر تاجیکستان، پیشنهادهایی را برای همکاری در این زمینه ارائه داد و همچنین تأکید کرد که علاوه بر نشر باید به حوزه های دیگر، همچون سینما و موسیقی که شاید بیش از کتاب نقش انتقال فرهنگ را به عهده داشته باشد، نیز توجه نمود. سخنران بعدی، دکتر حبیب الله اسماعیلی، مدیر روابط فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی، بود که بر بالا بردن شناخت ایرانیان و ناشران ایرانی از وضعیت نشر و مخاطبان تاجیک تأکید کرد و گفت نه تنها باید به متون ادبی و فرهنگی بلکه باید به کتب علوم پایه و پزشکی که از نظرها دور مانده است، نیز توجه کرد. دکتر اسماعیلی به توانایی خانه کتاب برای تبادل فرهنگی و معرفی آثار ایرانی به اهل فرهنگ در تاجیکستان اشاره کرد و لوحهای فشرده ای که خانه کتاب برای معرفی آثار فارسی تهیه کرده را نمونه ای از این توانایی دانست.
حسن قریبی، مدیر روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دیگر سخنران بخش نخست این نشست فرهنگی بود که به ارائۀ گزارشی در تدوین کتب آموزشی و فرهنگ خط فارسی به سیریلیک تاجیکی، اشاره کرد. وی همچنین موضوعات تولید، توزیع و مخاطب شناسی کتاب در تاجیکستان را از عوامل مهم و قابل توجه در نشر میان ایران و تاجیکستان برشمرد و گفت: مسئلۀ خط مشکل جداگانه ای نیست بلکه آن را باید به هرکدام از مراحل ذکر شده اضافه کرد.
قریبی همچنین افزود: برگردان آثار فارسی به سیریلیک اگرچه علم نیست، ولی مهارتی است که باید با ذوق و دقت به آن همت گماشت.
پس از اتمام سخنان مدیر روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دکتر جواد رسولی، مدیر انتشارات آهنگ قلم و دبیر انجمن دوستی ایران و تاجیکستان، تجربیات خود را طی دو بار برگزاری نمایشگاه کتاب در تاجیکستان مطرح کرد.
سپس یادداشتی از سوی دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب، توسط سهیلا یوسفی که به نمایندگی از میراث مکتوب در این برنامه حضور داشت، خوانده شد. متن کامل نامۀ ایشان را در ادامه می خوانید:
دبیر محترم انجمن دوستی ایران و تاجیکستان
با درود و عرض ادب
ضمن تشکر از دعوت انجمن برای شرکت مسئولین و همکاران این مرکز در نشست هماندیشی «نشر ایران و تاجیکستان»، به اطلاع میرساند: گزارش نشست پیشین را مطالعه کرده و دریافتیم که برخی از آنچه همواره دغدغۀ ما به عنوان مهمترین موانع میان ارتباط فرهنگی دو کشور بوده، در نشست پیشین مطرح و بررسی شده است. مسائلی چون: تفاوت خط میان دو کشور ایران و تاجیکستان، عدم همکاری کافی دولتها در عمل، عدم توجه به مخاطب در ارسال کتب، عدم وجود شرایط مساعد برای ارسال کتاب، و هزینه بالای رفت و آمد و … از جمله موارد مطرح شده در زمینۀ مباحث و مشکلات نشر میان این دو کشور بود.
مرکز پژوهشی میراث مکتوب به عنوان یک مؤسسۀ پیشکسوت در زمینۀ چاپ و نشر تخصصی متون کهن و نسخ خطی ایران و اسلام، علاقهمند است در این نشست بیش از همه به مسألۀ معرفی و نشر نسخ خطی پارسی که در تاجیکستان موجود است و امکان دسترسی به آنها به آسانی میسر نیست، بپردازد. توجه به تاریخ و میراث فرهنگی گذشته برای بهبود اوضاع امروز و آتی کشورها بسیار مهم و ضرورتهای پیوند میان ایران و تاجیکستان نیز از نظر فرهنگی بر همگان آشکار است. فرهنگ دیرین و پیشینۀ مشترک، و همچنین حفظ نسخ پارسی فراوانی که در آن سرزمین وجود دارد ولی متأسفانه به دلیل رایج نبودن خط نیاگان در تاجیکستان، کمتر شناخته شده و مورد استفاده قرار میگیرد، از جمله مواردی است که ضرورت ارتباط میان دو کشور را بیشتر نمایان میکند. معتقدیم که توجه بیشتر بر این بخش از اشتراکات فرهنگی میان تاجیکستان و ایران ضرورت بسیاری دارد و میتواند باعث پیوند و نزدیکی بیشتر این دو ملت گردد. امکانات کشور ما در زمینۀ نشر بسیار بیش از تاجیکستان است. بنابراین انتظار میرود که در راه بهبود شرایط نشر سهم بیشتری را نسبت به آن کشور برعهده بگیرد. با پیگیری دلسوزانه و جدی مراکزی مثل انجمن دوستی ایران و تاجیکستان و همینطور رایزنیهای فرهنگی، آینده نشر ایران و تاجیکستان روشن خواهد شد.
سالهاست که پژوهشگران ایرانی و تاجیک هر کدام جداگانه آثار خود را منتشر میکنند و چه بسا به سبب بیاطلاعی و یا عدم امکان دسترس شدن منابع، بارها دوباره کاری انجام گرفته است. در حالی که با همکاری مراکز فرهنگی دو کشور و اطلاعرسانی در زمینۀ تازههای نشر آنها میتوان از بروز این مسأله تا حد زیادی جلوگیری کرد. به عنوان مثال راه اندازی یک خبرنامه یا نشریۀ اینترنتی فعال دربارۀ تازهترین اخبار چاپ و نشر دو کشور به دو خط پارسی و سیرلیک به عنوان بخشی در سایت انجمن دوستی، در این زمینه میتواند مؤثر باشد.
در نهایت مرکز پژوهشی میراث مکتوب با سابقهای آشکار در زمینۀ احیای متون کهن ایرانی و اسلامی، و با توجه به دغدغههایی که دارد موارد زیر را برای بهبود نشر دو کشور پیشنهاد کرده و آمادگی خود را برای همکاری در این زمینه در حد توانش اعلام میدارد.
همکاری برای تبادل نسخه میان دو کشور.
مشارکت دو کشور در چاپ متون ادبی و فرهنگساز متعلق به فرهنگ مشترک میان ایران و تاجیکستان.
کمک به نشر حروفی، فاکسمیله، و دیجیتالی آثار کهن مکتوب و مشترک.
معرفی نسخههای فارسی نویافته و تصحیحهای جدید در تاجیکستان بر روی سایت و نشریات مرکز.
همچنین یادآور میشود که: چنانچه برای اسکن کردن نسخ و فهرستنویسی آثار خطی تاجیکستان نیاز به نیروی انسانی متخصص باشد، مرکز میراث آماده است نیروهای متخصص خود را برای همکاری معرفی نماید.
فهرستی از نام و مشخصات آثار مربوط به ماوراءالنهر و تاجیکستان که این مرکز آنها را منتشر نموده نیز، به پیوست فرستاده میشود.
بخش دوم نشست، به پرسش و پاسخ اختصاص یافته بود که علی اشرف مجتهد شبستری، فتح الله فروغی، حسن قریبی و مهناز مقدسی ادارۀ این بخش را بر عهده داشتند.
آقای شفیعی، رئیس ادارۀ نشر، با اشاره به مشکلات وزارت خارجه در سالهای اخیر و تعطیلی چاپخانه این وزارتخانه و برونسپاری فعالیتهای وزارت خارجه در حوزۀ چاپ، مشکلاتی را که در حوزۀ گسترش همکاری های دو کشور وجود دارد مطرح کرد و افزود: باتوجه به محدود شدن حوزۀ فعالیت وزارت خارجه در حوزۀ نشر، این امکان وجود دارد که بتوان کتابهایی دوزبانه منتشر کرد.
آقای رحمانی، کارشناس ادارۀ کل دفتر مجامع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نکاتی را در مورد مراودات فرهنگی با کشورهای فارسی زبان مطرح کرد.
آقای فروغی، عضو هیئت مدیره اتحادیۀ ناشران، اعلام کرد که در نمایشگاه بین المللی کتاب سال 1394، کشور تاجیکستان مهمان ویژه خواهد بود و در این فرصت امکان تبادلات فکری و برنامه ریزی دقیق در مورد تحکیم مراودات در حوزۀ نشر پدید خواهد آمد. وی همچنین پیشنهاد کرد با توجه به اهمیت تاجیکستان به عنوان کشور فارسی زبان، و تلاشهای انجمن دوستی ایران و تاجیکستان، ضروری است کارگروه یا کمیته های تخصصی برای پرداختن به این موضوع تشکیل شود و در این کارگروه مباحث از ابعاد گوناگون بررسی شود.
دکتر شبستری نیز در جمع بندی صحبتها، اظهار آمادگی کرد که انجمن دوستی می تواند در نمایشگاه کتاب سال 94 نقش مؤثری داشته باشد؛ ضمن آنکه از تشکیل کارگروه تخصصی نشر استقبال خواهد کرد. دکتر شبستری همچنین به نکات مهم مطرح شده در این نشست اشاره کرد و گفت مطالب خوب این نشست ابعاد گوناگون این موضوع را روشن می کند که هر یک از این مطالب می تواند در کارگروه بررسی شود. وی همچین در مورد تغییر خط گفت: عوض کردن خط تاجیکان به معنای حذف بخشی از پیشینۀ فرهنگی آنان است. این امر به آسانی انجام نمی گیرد و مستلزم بررسی ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی فرهنگی است. ضرورت دارد نشستی تخصصی با حضور فرهیختگان تاجیکی نیز داشته باشیم.
وی افزود: بین ما و تاجیکان عشق و علاقه عمیقی وجود دارد و رابطه بین ما رابطه خویشاوندی است. متأسفانه به دلیل تحولاتی که در طول سالهای دوری از هم در هر کدام از جوامع ما اتفاق افتاده، از نیازهای یکدیگر اطلاع کافی نداریم و ضرورت دارد که طرفین نسبت به این تحولات آگاهی پیدا کنند و در این راستا علاوه بر اینکه دانستن خط نیاکان برای بازگشت به خویشتن تاجیکان حیاتی است، فرا گرفتن خط سریلیک برای علاقمندان و فرهیختگان ایرانی که در مورد تاجیکستان پژوهش می کنند نیز ضروری است تا با ادبیات و فرهنگ و دیگر مسائلی که بر تاجیکان گذشته، آگاهی دقیقی پیدا کنند.
دکتر شبستری افزود که خوشبختانه استفاده از فیلمهای سینمایی به عنوان یکی از بهترین محمل های عرضه فرهنگ ایرانی اسلامی در وزارت ارشاد به طور جدی پیگیری میشود و گروهی از کارگردانان و متخصصین کارهای بین الملل برای پیشبرد این کار انتخاب شده اند و کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان نیز جزو کشورهای مورد نظر هستند.
پیش از پایان برنامه، دکتر محمد دبیرمقدم، معاون علمی پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مطالبی را در مورد توجه فرهنگستان به تاجیکستان مطرح کرد. وی به فعالیت گروه زبانها و گویشها در فرهنگستان پرداخت و از حضور استادان تاجیکی به عنوان عضو پیوسته در فرهنگستان گفت. ایشان اظهار امیدواری کرد که نشستهای علمی تخصصی در فرهنگستان بتواند نتایج مثبتی در فعالیتهای پژوهشی دو کشور داشته باشد.
آخرین صحبت نشست دوم «نشر ایران و تاجیکستان» به دکتر علی اصغر دادبه اختصاص داشت. ایشان در سخنرانی خود به مطالب مطرح شده در این نشست پرداخت و برخی از آنها را بسیار مهم تلقی کرد، از جمله: مشکلات ارسال کتاب از راه زمین، اصرار نکردن به تغییر خط تاجیکان و احترام گذاشتن به خط آنان، توجه به نسخه های آثاری که در تاجیکستان وجود دارد؛ بهره گیری از پژوهشهای پژوهشگران تاجیکی؛ توسعۀ خط نیاکان و آموزش زبان فارسی با اعزام معلمان دلسوز و نه صاحب نام.
گزارش از سهیلا یوسفی
گزارش این نشست در وب سایت انجمن دوستی ایران و تاجیکستان