میراث مکتوب – نوشتاری که در ادامه می خوانید به قلم فرهاد طاهری در بخش «یاد درگذشتگان» نخستین شمارۀ نشریۀ ایرانشهر امروز (سال اول، شمارۀ اول: فروردین، اردیبهشت، خرداد 1395) منتشر شده است.
وقتی برآن شدم درسوگ درگذشت نخستین زن زبان شناس ایران ، زنده یاد گیتی دیهیم ، ( به سنت همیشگی ام که درسوک نگاشتِ بزرگان فرهنگ وادب وتاریخ معمولا چند سطری می نویسم ) یاد او را در خاطره ام ونیزبه نشانۀ ادای احترام به او ، بانوشتن مقاله ای گرامی بدام ، درانتخاب عنوان نوشته ام عجیب دچارتردید شده وواقعا مانده بودم که چه تعبیری مناسب ودر خور چنین مقامی است . جالب است که یک لحظه وقتی به نام آن زنده یاد دقیق توجه کردم متوجه شدم بهترین عنوان برای نوشته ام نام خود اوست ؛ آن هم بی آنکه بخواهم صفتی یا تعبیری هم به این نام اضافه کنم !زنده یاد دکتر گیتی دیهیم ازمعدود زبان شناسان واهلی فضلی بود که من هیچ آشنایی نزدیک با او نداشتم و واقعا هم ازخصوصیات اخلاقی و مراتب کمال وانسانیت او بی خبرم . اما من از دونظربرای مرحوم دکترگیتی دیهیم احترام بسیاری قائل هستم . نخست اینکه او از زمرۀ پیشکسوتان رشتۀ زبان شناسی درایران واولین زن ایرانی بود که در رشتۀ زبان شناسی فارغ التحصیل شده بود ؛دوم اینکه او در اواخرحیات خود مجموعه ارزشمند اسناد واشیاء عتیق و موزه ای خانوادگی اش را به کتابخانه وموزه ومرکزاسناد مجلس شورای اسلامی اهدا کرد . مجموعه ای گرانقدری که اجزامختلفی را شامل می شد :اسناد ، ادعیه ،احکام خمسه انوشیروان ، اشیاء موزه ای ، قالیچه های نفیس ( ازجمله قالیچه ای مربوط به جهیزیه مادربزرگ خانم دیهیم یعنی دخترمسعود میرزا ونوۀ آیت الله کلباسی اصفهانی ) همچنین دست نوشته هایی که متعلق به اجداد خانم دیهیم بوده است .( دست نوشته های حسام الممالک و مسعود میرزا) .
نگاهی گذرا به زندگی ، تحصیلات و آثار دکترگیتی دیهیم
بنا به یک و دو نوشته ای کوتاه که پس از درگذشت زنده یاد دیهیم در رسانه های خبری انتشاریافت ( ازجمله نوشتۀ احمد پرهیزی با عنوان « درنگی برای گیتی دیهیم » ، روزنامۀ شرق ، 15 آذر1394) او در تهران به دنیا آمد وتحصیلات ابتدایی را درزادگاه خود گذراند ووارد رشتۀ زبان وادبیات فارسی در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران شد .( هرچند پدرش تمایل بسیار داشت تا او دردانشکدۀ پزشکی ادامه تحصیل دهد ودرزمرۀ پزشکان درآید .) پس از فارغ التحصیلی ( در1334) چندی در مدارس مهرداد وسعدی به تدریس پرداخت . مدتی هم کارمند بخش سمعی وبصری ادارۀ هنرهای زیبا شد . گیتی که دردوران تحصیل در دانشکدۀ ادبیات ازمحضردانشمندان بزرگی چون دکترپرویزناتل خانلری ، دکتر احسان یارشاطر بامقدمات زبان شناسی وتاحدی با موضوع این علم آشناشده بود تحصیلات عالی خود را درفرانسه در رشتۀ زبان شناسی پی گرفت . او دررشتۀ آواشناسی به تحصیل پرداخت ودرنزد آندره مارتینه ( زبان شناس شهیرآن روزگاران فرانسوی ) تحقیق درخصوص واج شناسی وتلفظ در زبان فرانسوی را آغازکردو دراین زمینه به راهنمایی مارتینه پایان نامۀ دکتری خود را به پایان رساند .بعد از گرفتن دکتری به توصیۀ مارتینه وبه منظور تقویت زبان انگلیسی راهی ونکوورکانادا و چندی درسمت استادیاری در یک دانشگاه جدید التأسیس مشغول تدریس مباحث زبان شناسی فرانسوی شد . در 1347 به ایران برگشت و به عنوان استادیار گروه زبان فرانسوی دانشگاه ملی ( شهید بهشتی ) فعالیت آموزشی وفرهنگی خود را آغازکرد .
دردورانی که دکتر دیهیم در دانشگاه ملی تدریس می کرد فقط دانشگاه تهران در رشتۀ زبان شناسی ( آن هم اختصاصا در دورۀ کارشناسی ارشد ) دانشجو می پذیرفت .دیهیم با تلاشهایش درنهایت موفق شد تا مباحث رشتۀ زبان شناسی را دردانشگاه ملی ترویج دهد وخود در طی 32 سال ، تدریس موضوعات ودروس وسرفصل های این رشته را به عهد گیرد . گیتی دیهیم ، همچنین مدتی عهده دارریاست گروه زبان وادبیات فرانسوی در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه ملی بود ودرزمینۀ آموزش زبان فرانسوی وتألیف کتاب درخصوص این زبان خدمات شایان و تحقیقاتی ارزشمند کرد .او اولین زن ایرانی بود که در رشتۀ زبان شناسی فارغ التحصیل شده بود . شیشۀ عمر این نخستین زن ِزبان شناس ایرانی آرام و بی صدا شکست .
از آثاراوست
- آواشناسی فرانسه ( باهمکاری مهوش قویمی ) ، مرکزنشردانشگاهی ، تهران 1380
- فرهنگ آوایی فارسی ، فرهنگ معاصر، تهران ، 1379
- واج شناسی ، ژان لویی دوشه ، ترجمه ، انتشارات سروش ، تهران ، 1379
- فرانسه نیمه تخصصی ( برای رشته های ادبیات وزبان شناسی ، هنرومعماری ) مرکزنشردانشگاهی شیراز ، 1365
- پنج داستان ، آنماری موثقی ، ترجمه ، کتاب برای همه ، تهران 1365
- اصول زبان شناسی عمومی ، آندره مارتینه ( ترجمۀ گیتی دیهیم و رضا زمردیان ، علاء الدین گوشه گیر ، نصرالله امامی ) دانشگاه شهید چمران ، اهواز 1378.
یادداشت های پیشین
غروب «پوری» شاملو – به یاد پوری سلطانی
محقق مستغنی از «طبیب ِادیب» – به یاد دکترسیروس غنی
شیفته ای در کمند اعتدال – به یاد استاد ابوالحسن نجفی
ابن ندیم منزوی – به یاد استاد احمد منزوی
گرم‌گفتارباغ موقوفات – به یاد کریم اصفهانیان
یاردیرین آدمیت (تاریخ نگارِ جزء نگر) – به یاد دکتر هما ناطق