اولین فهرست مدونی که سراغ داریم [۱] رساله حنین بن اسحق الی علی بن یحیی در معرفی ترجمه های کتب جالینوس می باشد ، [۲] و بعد از آن کتب و رسائل متعددی در این باب به نگارش درآمد که از آن جمله می توان به کتاب فهرست آثار ارسطو و افلاطون نوشته ی پولوس ایرانی[۳] ( ۵۳۱-۵۷۹ م. ) الفهرست نوشته ابن ندیم فهرست کتابهای رازی و نامهای کتابهای بیرونی تألیف أبوریحان محمد بن أحمد بیرونی ( ۳۶۲ – ۴۴۰ ق.) [۴] و بسیاری از نگاشته هایی از این دست اشاره نمود.
امروزه دهکده ی جهانی با فراهم کردن بستری مناسب در جهت تعاملات فرهنگی و هنری و علمی توانسته است جایگاه ویژه ای را برای محقیق علوم اسلامی فراهم نماید و در این میان موسسات، کتابخانه ها و اشخاص مختلف توانسته اند با ایجاد بانکهای اطلاعاتی، کتابخانه های دیجیتال، سایتها و وبلاگهای مختلف در عرصه تحقیق و پژوهش بستری مناسب جهت دسترسی هرچه آسانتر به منابع تحقیق و پژوهش فراهم نمایند.
در حال حاضر محققان و پژوهشگران می توانند در منزل خود نشسته و با زدن چند کلیک هزاران فهرست منتشره در سایبر را مشاهده نماییم و یا در صورت تمایل صرفا با داشتن یک ویزا کارت و یا مستر کارت اقدام به خرید آن از نقاط مختلف دنیا نمایند، و یا با ورود به کتابخانه های دیجیتال نسبت به مطالعه و یادداشت برداری از کتاب مورد نظر خود اقدام نمایند.
در همین راستا موسسه بیاض از سال ۱۳۸۵ شمسی با استفاده از متدهای جدید و ابزار نوین به پژوهش و اطلاع رسانی در حوزه متون کهن همت گماشته و اقدام به سامان دهی و بستر سازی مناسب جهت استفاده از منابع تحفیقی توسط محققان، کتابخانه و مؤسسات پژوهی نموده است.
اهداف مؤسسه
بستر سازی مناسب جهت انجام تحقیقات و پژوهشهای علمی در عرصه متون کهن؛
معرفی اندوخته های علمی، فرهنگی و تاریخی ایرانی و اسلامی در سطح بین الملل؛
ساماندهی و معرفی پژوهش های انجام شده در حوزه متون کهن؛
تسهیل دسترسی محققان و پژوهشگران سراسر دنیا به منابع تحقیقی کهن؛
حفاظت و نگهداری از منابع تحقیقی ایرانی و اسلامی کهن بوسیله ذخیره سازی دیجیتال؛
کم کردن هزینه های نگهداری، ذخیره سازی و ارائه خدمات در عرصه متون کهن؛
ایجاد نظامی استاندارد و سازماندهی شده در حوزه اطلاع رسانی و پژوهش در عرصه متون کهن؛
ایجاد استاندارد فهرستنگاری کهنه چاپهای اسلامی و ایرانی؛
بستر سازی رایانه ای جهت تشویق محققان و پژوهشگران به استفاده از ابزار جدید جهت پژوهش در عرصه متون کهن؛
اطلاع رسانی مناسب منابع کهن تحقیقی و پژوهشی اسلامی و ایرانی در گستره جهانی؛
ایجاد بانکهای اطلاعات رایانه ای جهت تسریع در امور پژوهشی.
فعالیتها
بانک اطلاعات کتب چاپ سنگی و سربی
اولین فعالیت موسسه بیاض و پایه بسیاری از برنامه های این موسسه بانک اطلاعات کتب چاپ سنگی می باشد، از ابتدای سال ۱۳۸۵شمسی بررسی بانک های اطلاعاتی کتاب در گستره جهانی و همزمان با آن بررسی دقیق فهرستهای نگاشته شده در حوزه کتابهای قدیمی آغاز گردید و در کنار این بررسی ها نظری دقیق به شیوه چاپ و تفاوت های آن و همچنین ویژگیهای علمی، هنری و تاریخ کتابهای چاپ سنگی انداخته شد.
تمام این بررسی ها با هدف تهیه استانداری واحد برای فهرست نویسی کتب چاپ سنگی و طراحی بانک اطلاعات کتب چاپ سنگی مبتنی بر آن استاندار انجام پذیرفت و بعد از آن کار طراحی نرم افزار بانک اطلاعات بیاض آغاز و به سامان رسید، و کلیه اطلاعات کتب چاپ سنگی که به صورت کتاب و یا مقاله انتشار یافته بود در وهله اول در بانک اطلاعات بیاض و مطابق با استاندارد آن موسسه وارد شد. این کتابها شامل کتابهای زیر می باشد:
فهرست کتابهای چاپ سنگی موجود در کتابخانه سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی؛ فهرست کتب درسی چاپ سنگی موجود در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران؛ فهرست کتابهای چاپ سنگی ایران موجود در کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران؛ فهرست کتب چاپ سنگی (فارسی ) کتابخانه مرکزی تبریز؛ فهرست کتابهای چاپ سنگی کتابخانه آستانه حضرت عبدالعظیم حسنی (ع).؛ فهرست کتابهای چاپ سنگی کتابخانه آستان حضرت معصومه علیها السلام؛ فهرست کتابهای چاپ سنگی (قطع وزیری) موجود در کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران؛ فهرست کتب چاپ سنگی (فارسی و عربی) کتابخانه عمومی استان اصفهان؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی؛ معجم المطبوعات العربیه( سرکیس) ؛ معجم المطبوعات العربیه( رفاعی) ؛ معجم المطبوعات العربیه؛ اکتفاء القنوع بما هو من مطبوع؛ معجم المطبوعات النجفیه و …
در کنار این حجم عظیم اطلاعات فهارس منتشره نشده کتابخانه های بسیاری نیز در بانک اطلاعات بیاض جای داده شده است که از آن جمله فهرست کتابخانه مجلس، کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، کتابخانه دانشگاه اصفهان و بسیاری کتابخانه های دیگر که توسط فهرستنگاران این موسسه فهرست شده است.
این بانک تا کنون دربردارنده حدود ۴۰,۰۰۰ رکورد اطلاعات می باشد که پیشبینی می شود تا پایان امسال حجم این اطلاعات بالغ بر ۱۰۰,۰۰۰ رکورد اطلاعات افزون گردد.
کتابخانه دیجیتال کتب چاپ سنگی و سربی منتشره در دنیا
از جمله فعالیتهایی که موسسه بیاض از ابتدای فعالیت خود در حوزه کتب چاپ سنگی و سربی مشغول به انجام آن گردید ایجاد کتابخانه دیجیتال کتب چاپ سنگی و سربی منتشره در دنیا به زبانهای فارسی، عربی، ترکی، کردی و اردو بوده است، نتیجه این فعالیت جمع آوری بیش از ۱۵۰۰۰ جلد کتاب چاپ سنگی و سربی بوده و این روند هم اکنون با افزایش ماهیانه ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ جلد کتاب در حال انجام می باشد.
در حال حاضر در وب سایت کتابخانه دیجیتال بیاض با آدرس های www.bayaz.ir و www.lithografi.com و www.lithografi.ir نسخه دیجیتال کتب چاپ سنگی به صورت رنگی و سیاه و سفید به درخواست مشتری و البته در صورت نیاز کاربر به صورت پرینت ارائه می شود.
کلیه کتابهای چاپ سنگی در قالب نرم افزار بیاض ارائه می گردد، از جمله قابلیتهای این نرم افزار امکان استفاده آستان از کتابها در قالب دیجیتال، اتو ران بودن آن، امکان تورق کتاب ، بزرگنمایی و کوچک نمایی، حرکت دورانی عکس، نمایش اسلاید و … می باشد.
فهرست کتابهای چاپ سنگی منتشره در دنیا
از جمله اهداف مهم مؤسسه بیاض نگارش فهرست کتابهای چاپ سنگی منتشره در دنیا می باشد، از جمله مزایای این فهرست رعایت استانداری واحد برای بیان اطلاعات کتابها، جامعیت آن از حیث جغرافیایی، زبانی، موضوعی و …، مستند به رؤیت بودن اطلاعات، و …. می باشد.
شایان توجه است از آنجا که نگارش این فهرست با توجه به ویژگیهای آن نیازمند زمان و بودجه فراوانی می باشد، این موسسه در نظر دارد ابتدا فهرستواره کتب چاپ سنگی منتشره در دنیا را که در اصل فهرست اجمالی از اطلاعات می باشد را ابتدا منتشر نماید تا اولا بسیاری از پژوهشگران و محققانی که دسترسی به اینترنت نداشته بتوانند از اطلاعات موجود در بانک بیاض بهره مند گردیده و ثانیا نواقص و کمبودهای فهرست اصلی نیز تا فاصله انتشار از طریق همیاری پژوهشگران شناسایی و رفع گردد.
بانک اطلاعات و کتابخانه دیجیتال نشریات کهن
بانک اطلاعات نشریات کهن تنهاترین و کامل ترین بانک اطلاعات مربوط به نشریات کهن منتشره در ایران می باشد، در حال حاضر این بانک اطلاعات ۱۸۰۰ عنوان نشریه کهن منتشره در ایران را در خود دارد، کاربران می توانند با عضویت در این وب سایت به صورت موضوعی، الفبایی و یا تاریخی به جستجوی نشریه مورد نظر خود بپردازند و در صورت تمایل به استفاده از نسخه دیجیتال آنرا سفارش دهند.
فعالیتهای آتی ما
نرم افزار بیاض ( کتابخانه دیجیتال کتابشناسی)
مشتمل بر متن بیش از ۱۰۰ جلد کتاب در موضوع کتابشناسی است.
نرم افزار بیاض ( کتابخانه دیجیتال تراجم)
مشتمل بر بیش از ۱۰۰ جلد کتاب در موضوع تراجم می باشد.
بانک اطلاعات و کتابخانه دیجیتال کتب خطی
در این بانک اطلاعات یکسانسازی شده کتابخانه های مختلف در سطح ایران و جهان با قابلیت جستجو و سفارش نسخه دیجیتال کتب خطی فراهم گردیده است.
کتابخانه دیجیتال کتب چاپ سربی
در این سایت به مثابه سایت کتابخانه دیجیتال کتب چاپ سنگی امکان خرید نسخه دیجیتال کتب چاپ سنگی فراهم خواهد گردید.
خدمات
فهرست نویسی
این موسسه با وجود تجربه و امکانات لازم در خصوص فهر ستنگاری کتابهای خطی، سنگی ، سربی و نشریات قدیمی آمادگی کافی جهت فهرست نویسی مجموعه های خصوصی و دولتی را با بالاترین درجه دقت و استاندارد در کمترین زمان ممکن را دارد.
عکسبرداری دیجیتالی
از جمله خدمات این موسسه عکسبرداری دیجیتال از کتب خطی، سنگی، سربی و نشریات قدیمی می باشد موسسه بیاض در حال حاضر با تجربه و امکانات لازم و با سابقه عکسبرداری بیش از ۳۰۰۰۰۰۰۰ صفحه و بهره گیری از جدیدترین امکانات لازم در این خصوص آمادگی آن را دارد که در صورتی تقاضا
طراحی و پیاده سازی بانک های اطلاعاتی
از دیگر خدماتی که موسسه بیاض قادر به انجام آن می باشد، مشاوره و اجرای بانک های اطلاعاتی در حوزه کتاب است.
***************************************************
[۱] . این در حالی است که اولین فهرست مدون نگاشته شده در جهان کتاب ” تألیفات بزرگ در فرهنگ یونانی و نام های مؤلفان آنها ” نوشته کالیماکوس ( Callimacus ) شاعر یونانی کتابدار کتابخانه اسکندریه مصر در قرن سوم پیش از میلاد می باشد . رک : فن فهرسه المخطوطات ( مدخل و قضایا ) . فیصل الحفیان . القاهره : معهد المخطوطات العربیه ، ۱۹۹۹ م ، ص ۳۳
[۲] .أبو زید حنین بن اسحاق العَبادی ( ۱۹۴- ۲۶۰ ) این رساله را برای علی بن یحیی بن أبی المنصور ( د ۲۷۵ ) نگاشته و در آن آثار جالینوس را که به زبان سریانی و عربی ترجمه شده ذکر نموده است ، نسخه ی منحصر بفرد این رساله با عنوان ” رساله الی علی بن یحیی فی ذکر ما ترجم من کتب جالینوس بعلمه و بعض ما لم یترجم ” به شماره ی ۳۶۳۱ در کتابخانه ی ایا صوفیا موجود است ، این رساله برای اولین بار توسط مستشرق آلمانی Bergshtrasser در سال ۱۹۲۵ م در لیپزیک تصحیح و با ترجمه ی آلمانی به چاپ رسیده است ، دکتر مهدی محقق نیز برای دومین بار متن عربی رساله را به همراه ترجمه ی فارسی آن در سال ۱۳۷۹ ش در تهران توسط انتشارات دانشگاه تهران و مؤسسه مطالعات اسلامی در ۱۲۶ صفحه به چاپ رسانید .
[۳] . Paulus persa
[۴] . این فهرست اولین بار در سال ۱۹۶۳ م توسط مستشرق فرانسوی پول کراوس ( P.Kraus ) از روی نسخهٔ منحصر بفرد آن در کتابخانه لیدن به شماره ۱۳۳ به چاپ رسید البته پیش از وی ویدمان ( E.Wiedemann ) در سال ۱۹۲۰ قسمتی از این رساله را که مربوط به أبوریحان بیرونی است به زبان آلمانی مرود تجزیه و تحلیل قرار داده بود و همچنین وروسکا ( J.Ruska ) در سال ۱۰۲۵ م بخش مربوط به آثار رازی را به زبان آلمانی ترجمه نموده بود و زاخائو ( E.Sachau ) قسمت مربوط به بیرونی را در مقدمه ی کتاب آثار الباقیه را ذکر کرده است. رک : فهرست کتابهای رازی و نامهای کتابهای بیرونی از أبوریحان محمد بن أحمد بیرونی و المشاطه لرساله الفهرست از أبو اسحق ابراههم بن محمد معروف به غضنفر تبریزی . تصحیح و ترجمه و تعلیق: مهدی محقق. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۱ ، ص ۳ .