به مناسبت سالروز درگذشت دکتر عبدالحسین زرین‌کوب روز دوشنبه 24 شهریور ماه نشستی با حضور آقای علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ دکتر مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ استاد سید عبدالله انوار، پژوهشگر، فهرست‌نویس و نسخه‌پژوه؛ حجت‌الاسلام سید هادی خامنه‌ای، رئیس پژوهشکده تاریخ اسلام؛ حجت الاسلام سید محمود دعایی، مدیرمسئول روزنامه اطلاعات؛ دکتر مهدی ماحوزی، مدیر گروه ادبیات فارسی دانشگاه رودهن، دکتر روزبه زرین‌کوب، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران؛ دکتر محمدرضا نصیری، قائم مقام انجمن و دکتر توفیق سبحانی معاون علمی و پژوهشی انجمن در ساختمان شماره 2 انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.
در این مراسم دکتر مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: مرحوم زرین‌کوب مصداق قطعه شعری به عربی است که می‌گوید که علما بعد از مرگ‌شان مورد توجه قرار می‌گیرند و این واقعیت برای بسیاری از استادان در کشور ما نهادینه شده که علما در گوشه‌ها بمانند و جاهلان در میدان باشند. اگر در تاریخ بخوانیم هیچ دانشمندی نیست که از این موضوع گلایه نکرده باشد. ملاصدرا به این نکته در ابتدای کتاب خود اسفار اشاره کرده است و این موضوع در کتب سایر علما نیز مورد اشاره قرار گرفته است که افراد جاهل بر دانشمندان برتری یافتند. ملااحمدنراقی، ملاهادی سبزواری و… از دیگر علمایی هستند که به این نکته اشاره کردهاند و امثال زرین‌کوب نیز از همین نوع است و ایشان مورخ بزرگی است که در تاریخ مانند ایشان را نداریم.
دکتر محقق در این راستا از میرزا مهدی آشتیانی معروف به فیلسوف شرق و جایگاه علمی او گفت: ایشان کسی بود که وقتی به قم مراجعت کردند، علمایی نظیر علامه طباطبایی درس خود را تعطیل کردند و گفتند جایی که ایشان باشند ما باید دهان‌مان را ببندیم.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره شرایط و نحوه زندگی او نیز گفت: در دیداری که با ایشان در منزلش داشتم ، زن صاحب‌خانه بر سر اجاره بها به ایشان فحاشی کرد و می‌گفت یا اجاره را بیشتر می‌کنی یا آشغال‌های تو را که همه کتابهای گرانسنگ علمی بود بیرون می‌ریزم. شما ببینید که این استاد و سایر اساتید در چه شرایطی زندگی کرده که یک خانه از خودشان هم نداشتند.
دکتر محقق در ادامه با اشاره به اینکه چرا باید در این دوران برای بزرگانی مانند زرین‌کوب در زمان حیات‌شان بزرگداشت گرفته نشود،گفت: به خاطر دارم در بزرگداشتی که برای استاد زرین‌کوب قبل از فوتش در همین انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار کردیم، ایشان گفتند که یک روز، روزگار علیه تو است و یک روز هم با توست.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درباره سابقه آشنایی خود با مرحوم دکتر زرین کوب گفت: من از سال 37 با زرین‌کوب آشنا بودم. در آن زمان در انجمن فرهنگی که متعلق به یونسکو بود و ماهی یکبار جلسه داشت اساتید در آنجا سخنرانی میکردند که در این انجمن استاد زرین‌کوب از نظر علمی می‌درخشید و از چهره‌های شاخص آن جمع بود و در هر موضوعی که بحث می‌شد اظهارنظر می‌کرد.
بعد از آن هم در دانشگاه تهران بعد از من مدیر گروه ادبیات این دانشگاه شدند که با حضورشان جان تازه‌ای به این گروه دادند که به اعتراف همگان درخشان‌ترین دوره علمی آموزشی ادبیات این دانشگاه بود. هانری‌کربن در همان دوران سالی 6 ماه در دانشگاه تدریس می‌کرد و پرفسور ریچارد والزر و دانشمندان بزرگ دیگری در دانشگاه تهران رفت و آمد میکردند.علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این مراسم گفت: به منظور احترام و ادب به ساحت استاد زرین‌کوب به این جلسه آمدم. برگزاری اینگونه بزرگداشت‌ها به صورت رسمی و غیررسمی تجلیل از مقام علم است و همین‌طور تجلیل از خدمات افرادی است که به علم و فرهنگ این کشور خدمت کردهاند که امروز در میان ما نیستند ولی آثارشان به دست ما رسیده است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: در روزگاری که به راحتی از کنار سرمایه‌های اجتماعی می‌گذریم و نسبت به آنها بی‌اهمیت هستیم به همین راحتی از کنار سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی نیز می‌گذریم که برگزاری چنین مراسمی قابل تقدیر و درخور توجه است و تجلیل از خدمات بزرگان این کشور امری شایسته است.
دکتر مهدی ماحوزی دیگر سخنران این مراسم دکتر زرین‌کوب را یکی از چهره‌های ادب و تاریخ ایران زمین بر شمرد و گفت: حوادث روزگار آزادگان را آزاده‌تر و فرومایگان را فرومایه‌تر نشان می‌دهد و این برای جامعه ایران یک پیام است. وقتی سخن از زرین‌کوب است باید یک جامعیت از شخصیت وی مدنظر باشد. بنده در کلاس درس ایشان از تواضع و فروتنی و از صبر و شکیبایی وی بهره می‌بردم.هیچگاه فراموش نمی‌کنم که در یکی از جلسات بحث حدوث و قدیم بودن عالم مطرح شد که برخی از دانشجویان با توجه به برخی نظریات گفتند جهان حادث است که البته برخی پیرو نظریه‌ای دیگر که گفتند جهان چطور می‌تواند حادث باشد و خداوند خالق آن است و این جهان در معنا قدیم و در صورت حادث است و این بیان جسارتی می‌خواست که در زرین‌کوب یافت می‌شد. در بزرگداشتی که برای زرین‌کوب در زمان حیاتش گرفته شده بود و مقامات و وزیر در آن دوران نیامدند من دیدم که ایشان با وجود خویشتنداری گفتند شما برنامه خود را اجرا کنید آنها که نیامدند به برنامه هویت برسند.
من با قوت تحقیق و تحلیل زرین‌کوب از قدیم آشنا بوده‌ام
در ادامه این نشست حجت الاسلام سید هادی خامنه‌ای نیز به به نحوه آشنایی خود با دکتر زرین‌کوب اشاره کرد و گفت: من با قوت تحقیق و تحلیل زرین‌کوب از قدیم آشنا بوده‌ام. روش قدما در رشته‌های علوم انسانی به خصوص در تاریخ که مادر علوم انسانی است ویژه است. زرین‌کوب یک تاریخ‌شناس برجسته است من امروز به خاطر مشغولیت در مؤسسه پژوهشی تاریخ اسلام با متون جوانان و شاگردان اساتید حاضر روبه‌رو می‌شوم که در این متون با اشکالات بسیاری روبه‌رو می‌شوم و این سؤال برایم ایجاد می‌شود که چرا این افراد از اساتید خود بهره نمی‌برند. برخی مقالات و کتاب‌هایی که به دست ما می‌رسد شاهد غلط‌های نگارشی، ویرایشی و املایی هستیم و این نواقص از سوی کسانی است که اکثراً هیأت علمی هستند و افراد باسوادی به شمار می‌روند.
وی افزود: هم دوره‌های زرین‌کوب و شاگردان ایشان روی مسئله محتوا نیز حساس شوند و فقط به فرم قالب مقالات توجه نکنند.
دکتر روزبه زرین‌کوب برادرزاده عبدالحسین زرین‌کوب در این مراسم گفت: امیدوارم من را یکی از منسوبان زرین‌کوب ندانید زیرا مردان علم از اینکه بخواهند نسبتی با مردی کوچکی چون من داشته باشند مبرا بوده و ایشان با تمام مردم سرزمین خود نسبت دارند.
وی گفت: می‌خواهم به یکی از ویژگی‌های زرین‌کوب اشاره کنم و آن هم نسبتی است که ایشان با موضوع تحقیق خود و با مردم، آداب و فرهنگ سرزمین خود ارتباط برقرار کرد و می گفت من همه چیز را از عینک تاریخ نگریسته‌ام اما این به آن معنی نیست که ایشان در گذشته‌های دور زندگی میکردند بلکه به این معنی است که ایشان در جستجوی ایران گذشته بوده‌اند تا بتوانند در امروز آن را زندگی کنند.عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: برای ایشان مفهومی به نام یاد مداوم وجود داشت که آن یاد مدوام «ایران» است. ایرانی که بیش از دو هزار سال تاریخ مکتوب است و به نظرم این موضوع اهمیت دارد که در مورد آن صحبت شود. ایران پیوسته‌ترین اندیشه زرین‌کوب بود و لحظه‌ای از تفکر در باب گذشته، اکنون و آینده ایران فارغ نبودند. از همین‌روست که ایران برای استاد زرین‌کوب یاد مداوم بوده است.
وی افزود: ایشان از آنجایی که هیچ ادعایی نداشت اما اگر ایران را در خطر می‌دید در خط مقدم دفاع از ایران می‌ایستاد. برای مثال در سال‌های پیش از انقلاب و در جریان مطرح شدن نام خلیج عربی وی با بحث‌های تاریخی نشان داد که این نامی مجعول بوده است.
دکتر زرین کوب در ادامه با تأکید بر درک عمیق تاریخی استاد زرین کوب اضافه کرد: وقتی نمایندگان وقت اتحاد جماهیر شوروی برای نام بردن از ایران در طرح مجموعه «تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی» که از سوی سازمان یونسکو انجام می گرفت و تنها به دلیل اعمال سیاست های امپریالیستی و توسعه طلبی بود، دکتر زرین کوب در سال 1368 به عنوان نماینده ایران در مجمع عمومی سردبیران طرح تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی در پاریس شرکت کرد، ضمن سخنرانی هایی که در مقر یونسکو کرد اثبات نمود که ایران هیچگاه جزء آسیای مرکزی نبوده است و پیشنهاد نمود که ذکر نام ایران در آن کتاب تنها از جهت روابط فرهنگی دیرینه‌ای آن با اقوام آسیای مرکزی ذکر شود زیرا این امر نباید هیچ گونه تعهد سیاسی و ارتباط ژئوپولتیک را برای ایران به دنبال داشته باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت : استاد زرین کوب نمایش واره‌ای دارند به نام «گفت وشنود درباره ابدیت ایران» که در سال 50 نوشته شده و به مسئله استمرار تاریخ ایران می‌پردازد که فردوسی و رستم دو شخصیت این نمایش‌واره هستند که در باغ آرامگاه فردوسی در طوس با هم روبه‌رو می‌شوند و سخن می‌گویند که این دو نفر در طول این نمایش‌واره در مورد ایران و تاریخ این سرزمین با هم سخن گفته‌اند. مرحوم زرین‌کوب دارای داستان کوتاه نیز است که یکی از آنها به نام «درخت‌های دهکده» است که در مجله کلک چاپ شده است . این داستان روایت پیرمردی است که در حال شرح روزگار گذشته برای نوه‌های خود است. پیرمردی که در دوران کودکی از این سوی ارس در ایران به آن سوی ارس رفته و مشغول شرح اتفاقات آن دوره است.
عظیم زرین‌کوب برادر دکتر زرین‌کوب در این مراسم گفت: چندین اثر از زرین‌کوب تاکنون منتشر شده و این آثار برای همگان شناخته شده است و سخنی در موردشان باقی نمانده است که من بخواهم بگویم. زرین‌کوب شعر نیز می‌سرود ولی هیچگاه ادعای شاعری نداشت.
هر اهل علمی را جلب می کند
دکتر تقی پورنامداریان در ادامه این بزرگداشت گفت: قبل از اینکه به محضر استاد زرین‌کوب برسم با کتابهای وی آشنا شدم. یادم می‌آید تعطیلات نوروز پیش دکتر شفیعی بودم که ایشان گفت می‌خواهم پیش آقای زرین‌کوب بروم و به من گفت که همراه من بیا اما من فکر نمی‌‌کردم مرحوم زرین‌کوب من را تحویل بگیرد اما ایشان با روی باز من را تحویل گرفت که همین فتح بابی برای ارتباط من با مرحوم زرین‌کوب بود.
این پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی در ادامه گفت: برخی افراد به خاطر دست تقدیر به جایی می‌رسند که دیگر آن جایگاه دست‌یافتنی نیست. زرین‌کوب هم به قله‌ای رسیده بود که به نظرم قله‌ای دست‌نیافتنی بود. ذوقی که در «نقد ادبی» همه انتظار داشتند در آثار دیگر زرین‌کوب متجلی شده بود و تحقیق‌هاي زرین‌کوب بی‌نظیر است و توجه هر اهل علمی را جلب می کند.
دکتر پورنامداریان با اظهار تأسف از مرگ استاد گفت : جای تأسف است که زرین‌کوب نماند تا بیشتر از این تحقیق‌ها انجام دهد. زیرا کتابهای وی نه فقط برای محققان بلکه برای همه مردم ایران بود. کتاب «پله پله تا خدا» اثری است برای تمام مردم ایران‌زمین. زرین‌کوب کاخی را بنا نهاد که وقتی آخرین آجر را روی آن گذاشت، طوفانی وی را در بر گرفت و از این دنیا رفت ولی این کاخ تا همیشه خواهد ماند و زرین‌کوب از نوابع ادبیات ایران خواهد ماند.