میراث مکتوب – در دورۀ قاجار بخش قابل ملاحظه ای از نيروی فكری مسلمانان ايرانی صرف مواجهه با چالشهای برون مذهبی می شد.
اگرچه در اين دوره هنوز هم منازعات درون دينی ميان نخبگان شيعی و برخی فرقه های نوظهور (همچون شيخيه و بابيه) حرارت هرچه تمام تر در جريان بود، اما اين بار خطری نوين تر كليت دين را تهديد میكرد در اين هنگام مسأله پيش روی نخبگان تشيع تنها عرضۀ تفسيرهای جديد نامنطبق به آموزه های بنيادين تشيع، بدعت های درون فرقه ای و يا تحدی سنيان نبود، بلكه چالش های غير مسلمانانی بود كه در چارچوب فعاليتهای تبشيری سعی در جذب پيروان جديد از ميان مسلمانان داشتند. در واقع آنچه در اين زمان در معرض خطر بود نه آيين تشيع، بلكه كليت اسلام و آموزه های بنيادينی بود كه ساختار مذهبی جامعه را قوام می بخشيد. از اين قرار علمای مسلمان و شيعی بار ديگر در برابر ضرورت تبيين و ايضاح مبانی اعتقاد اسلام برای مسلمين و مقابله با تهديدات عقيدتی فزايندهی ناشی از حضور مبلغان غير مسلمان – عمدتاً مسيحی – قرار گرفتند. سابقۀ اين تهديدات البته به دورۀ صفويه بازمیگرديد، اما در دورۀ قاجار به سبب ضعف نظام سياسی و ناتوانیاش در انجام كاركردهای ايدئولوژيک مورد انتظار از آن اين چالشها شدت و جديت بيشتری يافت.
متن کامل این مطلب که در جشن نامۀ آیت الله ابراهیم امینی منتشر شده است اینجا بخوانید.
یادآور می شود جشن‌نامه آیت‌الله ابراهیم امینی به کوشش رسول جعفریان در سال 1394 از سوی نشر مورخ منتشر شده است.