میراث مکتوب – عبدالقاهر بغدادی، دانشمند معروف قرن چهارم هجری را بیشتر با کتاب الفرق بین الفرق می‌شناسند. گویا در حدود ۳۴۰ ق در بغداد به دنیا آمده و سپس به خراسان کوچیده است. وی در علومی مانند فقه، کلام، حساب، ادبیات و حدیث مهارت داشت و در مناظره و جدل نیز چیره دست بود. بغدادی نزد ابواسحاق اسفراینی و دیگر بزرگان آن ناحیه شاگردی کرد و سپس کرسی درس تشکیل داد و شاگردان زیادی تربیت کرد. شخصیت کلامی، تفسیری و فقهی ابومنصور باعث نشد که وی گرایش به تصوف نداشته باشد، و این از عجایب بود که روحیه تساهل و تسامح تصوف نتوانست از تعصب او بکاهد.
سرانجام بغدادی در سال ۴۲۹ نیشابور را به علت هجوم ترکمانان ترک کرد و به اسفراین رفت و در همان سال فوت کرد و در کنار استادش ابواسحاق اسفراینی دفن شد.
از آثار او می‌توان به اینها اشاره کرد:
الفرق بین الفرق، فضائح الکرّامیّه، تأویل متشابِه الاَخبارِ والایات، التحصیل، العماد فی مواریث العباد، تفضیل الفقیر الصابر علی الغَنیِّ الشّاکِر در تصوف، کتابی در حساب و …
دوران حضور بغدادی در نیشابور معاصر بود با حضور و قدرت کرامیه، و می‌دانیم که این زمان بر پیروان فرق و مذاهب سخت می‌گذشته است. افزون بر آن درگیری‌های مذهبی بین دیگر فرق تسنن و اوضاع آشفته سیاسی، خراسان را در معرض آشوب قرار داده بود.
کتاب مهم و مشهور بغدادی الفرق بین الفرق است که پس از مقالات الاسلامیین ابوالحسن اشعری کتابی جامع و کامل است، اما وی بر خلاف اشعری، حداقل رعایت بی‌طرفی را نکرد و در ورطه تعصب افتاد. وی در این راه گاهی چنان افراط کرده که کتاب وی از یک متن فرق و نحل، به یک متن جدلی ـ اتهامی و بازخواست تبدیل شده است.
به هر حال، به تازگی کتابی درباره آرای کلامی و در عراق منتشر شده که دیوان وقف سنی آن را چاپ کرده است. کتاب مذکور رساله دکتری نویسنده در عراق بوده که به صورت کتاب درآمده است. نویسنده به درستی متذکر شده که بغدادی آرای کلامی خود را در خدمت فرق نویسی بکار گرفت و سپس به رد آنها پرداخت. برای شناخت بغدادی افکار کلامی او و همچنین آگاه شدن از فضای فکری خراسان در آن زمان و آنچه دانشمندان تسنن با آن مواجه بودند، کتاب مذکور مناسب است.
فهرست مطالب کتاب:
المقدمه
الباب الاول: اهم الفرق الکلامیه و حیاه البغدادی
الفصل الاول: اهم الفرق الکلامیه
الفصل الثانی: حیاه البغدادی و منهجه
الفصل الثالث: اقوال العلماء فی البغدادی و فوائده
الباب الثانی: البغدادی و الآراء الکلامیه
الفصل الاول: صفات المعانی
الفصل الثانی: الصفات السلبیه
الفصل الثالث: الاستواء و الرؤیه و خلق الافعال و تقدیر الارزاق
الفصل الرابع: النبوه و الامامه
الفصل الخامس: المعجزه
الفصل السادس: اثبات عذاب القبر و نعیمه و خلق الجنه و النار
الخاتمه
تراجم بعض الفرق الکلامیه
تراجم بعض الاعلام
المصادر
کتاب کتاب البغدادی و آراؤه الکلامیه نوشته طه یاسین کاظم الدلیمی از سوی نشر دیوان الوقف السنی منتشر شده است.
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران