میراث مکتوب- پیکر استاد «پرویز اذکایی»، پژوهشگر و مورخ نامدار صبح روز یکشنبه ۲۷ فروردین ۱۴۰۲ با حضور جمعی از مسئولان استانی و مردم فرهنگ دوست همدان تشییع شد.
امروز در ابتدا مراسم تشییع پیکر مرحوم استاد پرویز اذکایی، پدر تاریخ همدان و چهره ماندگار تاریخ و فلسفه ایران در محل کتابخانه مرکزی همدان برگزار شد.
در این محل مراسم پاسداشت پرویز اذکایی با حضور نماینده مردم همدان در مجلس خبرگان رهبری، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان، مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان استان همدان، مدیر اسناد و کتابخانه ملی منطقه غرب کشور و دیگر علاقمندان علم و دانش برگزار شد.
نماینده مردم همدان در مجلس خبرگان رهبری در پاسداشت پرویز اذکایی، با بیان اینکه انسان برای خاک نشینی آفریده نشده است، اظهار کرد: زمین میدان ارتقاء انسان تا بی نهایت است و باید با دو بال ایمان و علم این مسیر را طی کند.
آیت‌الله غیاث‌الدین طه‌محمدی با بیان اینکه انسان باید ابتدا خود را بشناسد چراکه نخستین معرفت در عالم، معرفت نفس است، افزود: خودشناسی یک پله از خدا شناسی هم بالاتر است چراکه اگر فردی خود را نشناسد هرگز به خدا نخواهد رسید.
رئیس بنیاد بین المللی بوعلی با اشاره به اینکه دکتر اذکایی ابتدا به خود رسید و به طور قطع به خدا هم رسید، تصریح کرد: بزرگترین خسارت انسان، خسارت عمر است چراکه در روز قیامت نخستین بازجویی این است که انسان عمر خود را چگونه گذرانده است.
دکتر اذکایی غریبانه در همدان زندگی کرد
وی با بیان اینکه دکتر اذکایی غریبانه در همدان زندگی کرد، ادامه داد: زمانی که به همدان آمدم، دورنمایی او را شنیده بودم و وقتی به دیدارش رفتم، آنقدر خوشحال شد و گفت وقتی تو آمدی، انگار همه مردم همدان آمده‌اند.
طه‌محمدی با اشاره به اینکه دکتر اذکایی به دنبال آن بود آنچه آموخته را در اختیار مردم قرار دهد، خاطرنشان کرد: اذکایی یک عمر تحقیق و پژوهش کرد و با قلم و کتاب همراه و همدم بود به همین علن است که همه وظیفه دارند در زمان حیات دانشمندان از این شخصیت‌ها تجلیل و تکریم کنند.
وی با بیان اینکه دانشمندان بزرگ ما مدیون همسران، دوستان و قدرشناسان آنها هستند، گفت: انسان‌های متعالی وقتی از دنیا می‌روند، زمین، آسمان و ملائکه برای او می‌گیرند چراکه عمل صالح آنها به آسمان‌ها می‌رفت و اکنون این جریان خیر و نیکو قطع شده است.
نماینده مردم همدان در مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه انسان‌های اهل سعادت، تشنه علوم و معارف هستند،اظهار کرد: سال‌ها دکتر اذکایی دغدغه کتاب‌های خود را داشت که چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد و سپس آنها را وقف کرد.
وی با بیان اینکه امروز به برکت انقلاب روستاها و شهرهای ما کتابخانه دارند، افزود: باید کتابخانه‌ها را در سراسر استان تقویت کنیم و اجازه غریب افتادن کتاب را ندهیم.
طه‌محمدی بیان کرد: دکتر اذکایی اگر کتابخانه خود را می‌فروخت درآمد سرشاری پیدا می‌کرد اما او کتابخانه خود را وقف کرد و امیدواریم که از این آثار ارزشمند به خوبی استفاده شود.
پرویز اذکایی، دردانه روزگار
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان نیز در این آیین با بیان اینکه دکتر پرویز اذکایی مردی است که دردانه روزگار و نادر دانای امروز ما بود، اظهار کرد: امروز تنها ما نیستیم که عزاداریم و بغض در گلویمان خفته بلکه علم و دانش است که یار دیرینه و صدیقیش را از دست داده و محزون، کنج عزلت گزیده است.
عاطفه زارعی افزود: هر آنچه افسوس می‌خوریم برای اذکایی نیست چراکه او چنان که خواست زیست، بر علم و دانش دنیا افزود و جهانی را مدیون خود ساخت؛ افسوس ما برای خودمان است که چگونه چنین انسان‌هایی را می‌بینیم و نمی‌آموزیم؟ چگونه می‌توان چون او با کتاب انس گرفت و با قلم دمخور شد؟ آری چگونه می‌توان برای کسب دانش آسایش و راحتی را کنار گذاشت؟
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان با بیان اینکه گنجینه خاطرات او سراسر تصاویر بدیع و سخت باور برای انسان است، تصریح کرد: چه روزها و شب‌هایی که در جای جای دنیا، اذکایی بی سقف و بی خوراک ماند و هر آنچه در چنته داشت برای خرید کتاب و افزودن دانشش هزینه کرد و در این راه خم به ابرو نیاورد و در نهایت میراثی بر جای گذاشت که در این گنبد دوار به یادگار بماند.
میراث دکتر اذکایی را باید در چند بُعد مورد بررسی قرار داد
وی با بیان اینکه میراث دکتر اذکایی را باید در چند بُعد مورد بررسی و مداقه قرار داد، افزود: بُعد علمی او که در واقع تاریخ فلسفه ایران زمین را به دست می‌دهد و بزرگان این سرزمین را به مردم جهان می‌شناساند، کژی‌ها را وارسی کرده و اذهان را روشن می‌کند؛پ، حقایق را از زیر خروارها خاک بیرون می‌کشد و در اختیار انسان قرار می‌دهد.
زارعی خاطرنشان کرد: او در بُعد ایرانشناسی شخصیت‌های بی‌نظیری چون بیرونی و رازی را معرفی می‌کند و حول محور این دو شخصیت، علما، حکما و زمانه زندگی آنها را نیز به دست می‌دهد که انسان امروزی را در شناخت گذشته خویش یاری می‌رساند.
وی گفت: در بُعد دیگر بررسی آثار علمی اذکایی به عشق بی مانندش به زادگاه خود یعنی همدان برمی‌خوریم، قلبش برای دیار همه دانا می‌تپید و برای غنای فرهنگ و ادب آن آثار بزرگی خلق کرد که امروز سند هویت و قدمت این مرز و بوم به حساب می‌آید.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان با بیان اینکه او بی‌تردید بزرگترین آثار مربوط به باباطاهر، میرسیدعلی همدانی، عین القضات همدانی و … را خلق کرده و میراث این بزرگان را ثبت و ضبط می‌کند، خاطرنشان کرد: اذکایی با ذره ذره خاک همدان و برگ برگ درختان آن ارتباطی عمیق داشت، چنانکه هر جا رفت دوباره به این دیار بازگشت و عمر خود را صرف اعتلای آن کرد.
وی با بیان اینکه بُعد دیگر میراث علمی او به حوزه ترجمه، تصحیح و نگارش آثار ارزشمند بزرگان سرزمین ایران بازمی‌گردد که بسیاری از گنجینه‌های این خطه را ثابت و ماندگار کرد، گفت: بُعد تربیتی و فرهنگی اذکایی، کم از بُعد علمی او ندارد، دلبستگی به همدان و جوانانش باعث شد، اذکایی بزرگترین سرمایه خود یعنی گنجینه بی بدیل علم و دانش، کتابخانه شخصی‌اش را وقف کند.
زارعی اظهار کرد: وقفی که بدون تردید اذکایی نویسنده، محقق و پژوهشگر را ماندگارتر کرد و او با کینه‌ای که از جهل به دل داشت، با تمام آنچه در بضاعتش بود به نبرد رفت و حاصل عمر خود را از منظر مادی و معنوی در این راه گذاشت.
وی افزود: زنده یاد پرویز اذکایی زمانی مسئولیت ما را فزونی بخشید که سرمایه‌های مادی زندگی‌اش از جمله خانه مسکونی به یادگار مانده از پدر را وقف علم و دانش کرد و تولیت آن را بر عهده کتابخانه‌های عمومی نهاد.
اذکایی منزلش را خانه‌ای برای فرهنگ قرار داد
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان تصریح کرد: او منزل مسکونی‌اش را خانه‌ای برای فرهنگ و به نام پدر فرزانه‌اش قرار داد تا تیرهای روشن تا ابد در حرکت خود را به سمت جهل و تاریکی هرچه بیشتر روانه کند.
وی ادامه داد: اینک کتابخانه‌های عمومی استان همدان به عنوان تولیت موقفات فرهنگی دکتر اذکایی خود را بیش از پیش مسئول می‌داند تا اهداف و نیت این خیر و واقف نیک اندیش را با تمام توان به پیش ببرد و با همکاری همه فرهیختگان به اهداف والای او جامه عمل بپوشاند.
در ادامه در مراسم تشییع و خاکسپاری این پژوهشگر تاریخ در باغ بهشت همدان، مدیرعامل مؤسسه میراث مکتوب با بیان اینکه مرگ بزرگمرد تاریخ و فرهنگ معاصر همدان را به مردم شریف همدان تسلیت عرض می‌کنم، گفت: ما امروز شاهد دفن یک عاشق بودیم، کسی که عاشق فرهنگ و تاریخ ایران و فلسفه، حکمت و علوم مختلف بود. ما هم در زمان حیات استاد اذکایی شاهد آثار وی بودیم و هم آثار حیات طیبه و آثار وجودی‌اش سال‌های سال و قرون متمادی مورد بهره‌وری و استفاده اهل علم و فرهنگ قرار خواهد گرفت.
دکتر اکبر ایرانی افزود: استاد اذکایی از تبار دانشمندان جامع‌الاطراف بود و من از این افراد تعبیر به دانشمندان بی‌تکرار و بدون جایگزین می‌کنم، کسانی که با عمر پربرکت خود ستون خیمه فرهنگ ایران بودند و تا آخرین لحظات این استوانه‌ها را حفظ کردند و نسل امروز باید با این بزرگان آشنا شود و بداند یک عاشق چگونه می‌تواند تأثیرگذار باشد و تاریخ، فرهنگ و جغرافیای همدان را به دنیا بشناساند و هم در زمینه‌های متعدد تبحر داشته باشد.
وی در ادامه به آثار فاخر دکتر اذکایی اشاره کرد و توضیح داد: وی از همان اوان که در مجله «هنر و مردم» آغاز به همکاری کرد، به نقد کتاب‌ها و معرفی فرهنگ همدان پرداخت. یکی از مقالاتش با عنوان «مردم‌شناسی از دیدگاه ابوریحان بیرونی» نشان از عشقش به ابوریحان بیرونی بود و در حال حاضر وی یکی از ابوریحان‌شناسان بزرگ جهان است.
ایرانی ادامه داد: استاد اذکایی «آثارالباقیه» را به عنوان مهمترین اثر ابوریحان بیرونی تصحیح کرد و برای آشنایی فارسی‌زبانان با این دانشمند که برخی حتی او را از نظر روحیه علمی بالاتر از ابوعلی سینا می‌دانند، این اثر را در اختیار آنها قرار داد. وی هم طب روحانی را ترجمه و هم قانون مسعودی را ترجمه و تصحیح کرد و این راه ادامه داشت.
وی خاطرنشان کرد: استاد اذکایی در کتابخانه مجلس به سراغ کتاب‌شناسی رفت و بخشی از نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی و کتابخانه‌های همدان را معرفی کرد. وی را می‌توان «ابن ندیم» منابع و آثار ایران باستان نامید چراکه ابن ندیم در قرن چهارم، ۷۰۰۰ اثر مربوط به دوره اسلامی را معرفی کرد اما از آثار دوران ایران باستان غافل بود. تنها کسی که شجاعت، توان، استعداد، جرأت و جربزه این کار را داشت، دکتر اذکایی بود. اول مقاله‌ای نوشت، بعد کار کرد و دو جلد فهرست ما قبل الفهرست نوشت. این کار سترگ مورد استفاده ایران‌شناسان دنیا قرار می‌گیرد.
ایرانی به آثار دکتر اذکایی درباره رازی اشاره کرد و توضیح داد: کتاب «حکیم رازی» اثر برجسته اوست که منابع مورد استفاده وی و تسلطش بر این منابع باعث شد، حکیم رازی را برای نخستین‌بار به دنیا معرفی کند. دکتر اذکایی در علم و دانش تعصب داشت و هرگز کتاب، مقاله و نوشته کسی را به نام خود نکرد، آفتی که جامعه امروز را فراگرفته و به معضلی بزرگ تبدیل شده است. نسل جدید باید چنین انسان‌هایی را بشناسد و آنها را الگو قرار دهد.
وی افزود: خدمات دکتر اذکایی در حوزه همدان‌شناسی که وطن و موطنش بود و خدماتش در حوزه ایرانشناسی نیز در خور توجه است و مهمترین آثار تحقیقی و پژوهشی وی محسوب می‌شود. عشق وی به فرهنگ ایران در قالب این مقالات قابل تحسین است. افسوس که جامعه علمی یکی از مفاخر فرهنگ معاصر ایران را از دست داد، نسل بی‌جایگزین و نسل بی‌تکرار.
مجری در ادامه مراسم پیام تسلیت «محمدجعفر یاحقی» را برای حاضران خواند.
معاون اسبق سیاسی، امنیتی استانداری همدان و از شاگردان دکتر اذکایی نیز در این مراسم گفت: خالق آثاری چون ابوریحان بیرونی، همدان‌نامه، حکیم رازی، میرسید علی همدانی، عین‌القضات همدانی و بسیاری آثار که آوازه او را از دوردست‌ها شاهد بودم. زمانی به هند رفته بودم و استادان دانشگاه آنجا وقتی متوجه شدند من ایرانی و همدانی هستم، نخستین جمله‌ای که به من گفتند این بود که «حال دکتر اذکایی چطور است؟»، من تعجب کردم. در تاجیکستان، شخصیت‌های دانشگاهی آن در جمع به دنبال دکتر اذکایی بودند. در کتابخانه‌های تاجیکستان، آثار دکتر اذکایی وجود داشت.
محمد ابراهیم الهی‌تبار ادامه داد: زمانی که در کرمانشاه مسئولیت داشتم، دکتر اذکایی با دوستان و جمعی از اهالی فرهنگ به این استان آمدند. از استاد «اردشیر کشاورز» یکی از محققان به نام کرمانشاه برای حضور در محفلمان دعوت کردم. او نمی‌دانست که دکتر اذکایی در جمع ماست و شروع به تعریف و تمجید از وی کرد و وقتی متوجه حضور استاد شد، چهارزانو نشست و در مقابلش زانوی ادب به زمین زد و گفت طی سفرهایی به همدان موفق به دیدارتان نشده‌ام. دکتر «میرجلال‌الدین کزازی» وقتی متوجه حضور استاد اذکایی در کرمانشاه شد، ما را میهمان خانه خود کرد و گفت «پرویز خان ما آمده».
وی بیان کرد: استاد دغدغه زیادی در زمینه داشته‌های مادی و معنوی و آثار خود داشت و معتقد بود مرحوم پدرش، زنده‌یاد آخوند ملاعلی معصومی همدانی و زنده‌یاد ایرج افشار در شکل‌گیری شخصی وی تأثیر زیادی داشته‌اند. به تأسی از همین فرهنگ، روی به فرهنگ وقف آورد و همه داشته‌های مادی و معنوی خود را به عنوان یک میراث ماندگار وقف این سرزمین کرد تا نسل‌های آینده از آن استفاده کنند. باید نام و یاد وی بر تارک این سرزمین بدرخشد و مسئولان در چاپ آثار چاپ نشده‌اش اهتمام بورزند.
در ادامه پیام تسلیت دکتر «علیرضا ذکاوتی قراگزلو» برای حاضران خوانده شد.
عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا نیز در سخنان خود به ویژگی مرگ‌آگاهی دکتر اذکایی اشاره کرد و گفت: استاد اذکایی تصور می‌کرد زمستان سال گذشته، زمستان عمرش به پایان می‌رسد و به همین علت همه کارهایش را انجام داده بود که نشان‌دهنده ویژگی مرگ‌آگاهی‌اش بود و درسی برای همه ما محسوب می‌شود.
علی محمدی ادامه داد: این طبیعی است کسی که با حکیم رازی، ابوریحان بیرونی، فردوسی و ابن سینا و غزالی و مانند اینها سروکار دارد، مرگ‌آگاه باشد. وی حتی نقدی بر مقدمه داستان رستم و سهراب نوشته بود که فردوسی از جنس آدم‌هایی نیست که راز مرگ را نمی‌داند و آنجا که خطاب می‌کند جان تو از مرگ آگاه نیست، جان کسی از مرگ آگاه نیست که به مرگ نیندشیده باشد و مرگ را درک نکرده است. دکتر اذکایی مرگ را درک کرده بود و خوب می‌دانست که این روزها با ما خداحافظی خواهد کرد.
محمدی با اشاره به این جمله دکتر یاحقی که دکتر اذکایی کج‌خلقی ملیحی داشت، توضیح داد: اگر کسی را به‌عنوان دوست و یار می‌شناخت، هیچ کج‌خلقی نداشت و از مهربان‌ترین مهربانان تاریخ بود. این مهربانی مثال‌زدنی بود.
در حین مراسم، پیام تسلیت «تقی پورنامداریان» پژوهشگر برجسته همدانی خوانده شد.
یکی دیگر از شاگردان استاد نیز گفت: دکتر اذکایی اجازه نداد آسمان کشتی‌اش را بشکند و باوجود تلاش‌هایی که برای شکسته‌شدن کشتی وی شد اما کار خود را کرد و اثر خود را به جا گذاشت. این جمعیت و پیام‌هایی که خوانده شد، نشان می‌دهد که کشتی وی همچنان بر روی آب روان است و هر روز بر هم‌پیمایان راه ایشان اضافه خواهد شد.
بابک رضاپور ادامه داد: سال ۱۳۶۷ با وی هم‌صحبت شدم و درباره ساخت نخستین مجموعه استان‌شناسی در صداوسیما با وی مشورت کردم و قول همکاری به ما داد و به عنوان کارشناس در برنامه ما حضور داشت. هر آنچه در آن برنامه آمد، حاصل تلاش‌ها و تحقیقات دکتر اذکایی بود. طی ساخت برنامه، از محلات بازدید می‌کردیم و به هر بنای تاریخی می‌رسیدیم، حرف‌های زیادی برای گفتن داشت.
رضاپور گفت: چه بزرگمردی بود که این همه سختی را تاب آورد و با این همه سختی، این آثار بزرگ را خلق کرد.
گفتنی است؛ مرحوم پرویز اذکایی صبح روز جمعه ۲۵ فروردین‌ماه بر اثر بیماری در بیمارستان بوعلی همدان درگذشت. بیش از ۴۰۰ عنوان اثر او چاپ شده که عبارت از ۴۰ کتاب و ۷۰ رساله علمی و گفتارهایی در دائرهالمعارف‌ها و نشریات معتبر است.
منبع: ایسنا