میراث مکتوب – این کتاب نوشتاری است مربوط به تاریخ‌نگاری‌های سلسله‌های چینی دربارهۀ پو ـ سو (ایران) در بازۀ زمانی 554 ـ 1060 میلادی.
کهن‌ترین متن چینی که ردپای ایران ساسانی را در آن می‌توان یافت، قطعه‌ای متعلق به سلسلۀ منقرض‌شدۀ شیائو ـ چوچی یا «یادنامه‌های تونکینو» اثر لیو ـ هسین‌چی است که گویا در آخرین ربع سدۀ چهارم میلادی می‌زیسته است. این قطعه دربردارندۀ ماجرای یکی از شاهان پو ـ سو (ایران) است که به احتمال بسیار از دختر شاه سوـ تیائو (سیلان) خواستگاری کرده و به عنوان هدیه نامزدی، بازوبندی طلا پیشکش کرده است.
گرچه از اصل بودن این سند نمی‌توان مطمئن بود؛ دربارۀ آن فرضیه‌ای مطرح شده است و آن اینکه نخستین اخبار دربارۀ ایران ساسانی از طریق راه‌های تجاری و جنوب و نه از شمال به چین رسیده‌اند.
آشکار است که نخستین پیوندهای مستقیم میان پو ـ سو (ایران) و چین از طریق راه‌های زمینی بوده است؛ همان‌طور که بعدها در نیمۀ سدۀ پنجم میلادی هنگامی که سلسلۀ بیگانۀ وِی شمالی (یا پس از آنها) سلطۀ خود را بر چین شمالی محکم کرده بودند، از راه زمینی با ایران تماس داشتند. در واقع میان سال‌های 450 تا 460 م، قلمرو جنوب (متعلق به سلسلۀ سونگ) شروع به تجزیه‌شدن کرد؛ به این معنی که پذیرفت سلسلۀ وی نیرومندترین قدرت آسیای شرقی و سپس برترین اجتماع سوداگری شود. بنابراین آنچه در «تونگ‌تین» اثر تویو (735 ـ 812 م) آمده است: «پو ـ سو روابطش را (با چین) در زمان جانشینان وِی‌ها، محکم کرد». از آن زمان روابط ایران و چین تا پایان سلسلۀ ساسانی و همچنین تا پس از آن ادامه یافت؛ آن روابط با تغییراتی که در هر دولت انجام می‌گرفت و همچنین با اوضاع سیاسی مرزهایی که پل ارتباط دولت‌ها بودند، کاملا منطبق بود. نتیجۀ این تماس‌های طولانی و متناوب این شد که چینیان دربارۀ ایران ساسانی اخبار ویژه‌ای را گرد آوردند که هم‌اکنون در تاریخ‌نگاری‌های گوناگون سلسله‌های چین پراکنده است که بر اساس آخرین تاریخ نگارششان عبارتند از: وِی‌شو/ 554 م؛ لیانگ‌شو/ 636 م؛ چوشو/ 636 م؛ سویی‌شو/ 656 م؛ نان‌شیه/ 659 م؛ پی‌شیه/ 659 م؛ چیوتانگ‌شو/ 945 م؛ تانگ‌شو/ 1060 م.
اینها همه منابع رسمی هستند؛ اما باید دو اثر بودایی را نیز به آنها افزود: نخست «تاتانگ‌هسی‌یوچی» یا یادنامه‌هایی دربارۀ کشورهای غربی در دوران تانگ بزرگ؛ این اثر روایتی است از راهبی به نام هسوان ـ تسانگ (602 ـ 664 م) که حدود سال‌های 627 و 645 میلادی سفری طولانی انجام داده است. دیگری «شیه ـ چیافانگ‌چیه» یا پژوهش دربارۀ مناطق شاکیه (یعنی دربارۀ کشورهایی که دین بودایی دارند) اثر تائو ـ هسوان (596 ـ 667 م).
منابع تاریخ‌نگاری چین باستان در نظر امروزی ها برای بیرون‌کشیدن اطلاعات دربارۀ کشورهای خارجی بی‌نظم و آشفته‌اند؛ بنابراین نخستین کاری که باید انجام داد این است که مطالب آنها را شکافت و دوباره جمع‌بندی کرد. در این نوشتار همین روش برای بیرون‌کشیدن اطلاعات دربارۀ ایران ساسانی پی گرفته شده است که بر اساس موضوعاتی به این شرح مرتب شده‌اند: تاریخ، جغرافیا، مردم‌شناسی، اقتصاد و سرمایه، سازمان سیاسی و اداری، سپاه و آرایش جنگی، دستگاه قضایی، دین، زبان و نوشتار.
فهرست مطالب کتاب:
پیش‌گفتار مترجم
پیش‌گفتار نویسنده
دیباچه
تاریخ
جغرافیا
مردم‌شناسی
اقتصاد و سرمایه
سازمان سیاسی و اداری
سپاه و آرایش جنگی
دستگاه قضایی
دین
زبان و نوشتار
سخن پایانی
نشانه‌های چینی
کتاب‌نامه
منابع مترجم
پائولو دفینا، ایران ساسانی از دیدگاه منابع چینی، مترجم: نازنین خلیلی‌پور، تهران، آوای خاور، 132 صفحه، شمارگان: 500 نسخه، بها: 200000 ریال، 1396.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات