میراث مکتوب – چهارمین شماره از دورۀ جدید فصلنامۀ اسناد بهارستان در حوزه اسناد و تاریخ پارلمان منتشر شد.
روح‌الله طهمورثی دبیر اجرایی و سرویراستار اسناد بهارستان با اعلام این خبر گفت: شمارۀ چهارم نشریۀ اسناد بهارستان (بهار ـ تابستان 1393)، نشریۀ تخصّصی اسناد و تاریخ پارلمان منتشر شد.
در پیش‌گفتار این نشریه که به قلم دکتر سهیلا ترابی فارسانی عضو هیئت تحریریۀ فصلنامه نگاشته شده، آمده است:
در سپیده‌دم تاریخ جوامع انسانی، مناسبات حاکم میان افراد، از سنخ اخلاق مبتنی بر آیین و مناسک بود و آنچه بر اثر ضرورت آنی و فوری، مستلزم اتّخاذ تصمیم می‌نمود، در شورایی معمولاً متشکّل از کهنسالان و شیوخ، بررسی و رسیدگی می‌شد. با تشکیل دولت‌شهرها در غرب آسیا و جنوب اروپا، این شوراهای کهنسالان، به مجالسی دائمی بدل شدند که از قدرت قانون‌گذاری برخوردار بودند و نامورترین آن‌ها، «سنا» در روم بود. البته نوعی از دموکراسی عمومی نیز وجود داشت که در قالب «آگورا»، شهروندان مرد بالغ و آزاد یک دولت‌شهر به آنچه به رأی عمومی گذاشته می‌شد، رأی آری یا نه می‌دادند و قانونی را برقرار یا رد می‌کردند.
کهن‌ترین نهاد پارلمانی مداوم در جهان، مجمع عمومی ایسلند است که «آلتینگ» نام دارد. بنیان‌گذاری این مجمع عمومی از حدود سال 930 میلادی به صورت گردهمایی در فضایی باز در دشت‌های تینگ ولیر انجام گرفت. با این مجمع عمومی، بنیادهای موجودیت مستقل ایسلند به عنوان یک کشور نهاده شد. آلتینگ جایی بود که قدرتمندترین رهبران کشور با هم دیدار می‌کردند تا قانون‌گذاری کنند و عدالت را جاری سازند. پارلمان انگلستان و در پی آن پارلمان بریتانیای کبیر، جاافتاده‌ترین نهاد پارلمانی در جهان است. نخستین پادشاهان انگلستان، ارتش دائمی نداشتند و از این رو به حمایت اتباع قدرتمندشان وابسته بودند. به همین علّت، پادشاهان نورمن انگلستان که پس از فتح آن کشور، نظام فئودالی را در این کشور رایج کردند، برای مشورت کردن و کسب رضایت اشراف و روحانیون عالی‌مقام درخصوص تصمیم‌های مهم، شورایی تحت عنوان شورای عالی تشکیل داده بودند. این شورای عالی، به‌تدریج به پارلمان انگلیس بدل گردید. واژۀ پارلمان برای نخستین بار، در اسناد رسمیِ به جای مانده از سال‌های دهۀ 1230 میلادی به کاربرده شده است. چنین به نظر می‌رسد که پارلمان درآغاز علاوه برقانون‌گذاری، وظایفی قضایی نیز بر عهده داشته است. در سال 1215 میلادی، پارلمان، شاه را ناگزیر می‌ساخت که ماگناکارتا را بپذیرد که براساس آن، پادشاه بدون رضایت پارلمان حق برقراری مالیات‌های تازه نداشت.
در سراسر دوران سیطرۀ فئودالیته در اروپا، پارلمان‌های غیردائمی در کشورهای اروپایی وجود داشتند که با فراخوان پادشاه تشکیل می‌یافتند؛ یک نمونۀ بارز، پارلمان فرانسه است که فراخوان لویی شانزدهم پس از 175 سال برای تشکیل آن، منجر به حوادثی شد که به انقلاب کبیر فرانسه انجامید. در ایران نیز موج نوگرایی که از نخستین اقدامات در عصر عباس‌میرزا نایب‌السلطنه آغاز شد تا تلاش گروه‌هایی متشکّل از منوّرالفکرها، تجّار و روحانیون، در دورۀ مظفرالدین شاه به تشکیل مجلس قانون‌گذاری در ایران انجامید که از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین حوادث تاریخ معاصر ایران قلمداد می‌شود و هم‌چنان ابعاد گوناگون این واقعه و حواشی و آثار آن مورد توجّه پژوهشگران است.
نشریۀ اسناد بهارستان، تلاشی است در راستای انتشار مقالات تخصّصی درخصوص تاریخ پارلمان که در این شماره به مباحثی هم‌چون جایگاه میدان بهارستان، موقعیّت زنان در قوانین انتخاباتی، دورۀ دوم مجلس، سیاست‌گذاری سکولاریستی دولت پهلوی و بررسی شخصیت‌هایی چون صولت‌الدّوله، بررسی و نقد کتاب اسناد قم و ترجمۀ یکی از سلسله اسناد پارلمانی انگلستان می‌پردازد.
فهرست مقالات این شماره به این قرار است:
جغرافیای تاریخی ـ سیاسی میدان بهارستان و پیرامون آن/ امیرهوشنگ انوری، زهرا احمدی
ارتقاء جایگاه «نسوان» به «زنان» در قوانین انتخاباتی (1341ـ1331هـ.ش.)/ رحیم روح‌بخش
تأمّلی دربارۀ امتداد فعّالیت دورۀ دوم مجلس و انحلال آن/ علیرضا ملاّئی‌توانی
زندگی سیاسی صولت الدّوله قشقایی (1) (دوران مشروطیت)/ منصور نصیری‌طیّبی
متغیّرهای اثرگذار بر رفتار پارلمانی مدرّس در قبال سیاست‌گذاری سکولاریستی دولت پهلوی اوّل/ نفیسه واعظ (شهرستانی)
کالبدشکافی کمیسیون عرایض در جامعۀ ایران؛ با نگاهی به کتابِ اسناد قم در دورۀ پهلوی اوّل (مجلس ششم تا دوازدهم ملّی)/ فریدون شیرین‌کام
اسناد پارلمانی انگلستان (9) (تبریز (1888 ـ 1887)) (Diplomatic And Consular Reports) (Tabriz (1887 -1888))/ مترجم: سیروان خسروزاده
این مجله به مدیر مسئولی دکتر محمد رجبی، سردبیری دکتر منصوره اتحادیه، معاون سردبیری و دبیر تحریریه‌ای دکتر علی ططری و با دبیر اجرایی و سرویراستاری روح‌الله طهمورثی از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.
منبع: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی