میراث مکتوب – ضمیمۀ شمارۀ ۳۱ آینۀ میراث (دوفصلنامۀ ویژۀ پژوهشهای متن شناسی – دورۀ جدید، سال ۱۳۹۲) با عنوان «نگاهی به ذخیرۀ خوارزمشاهی (چاپ فرهنگستان علوم پزشکی)» به کوشش گلپر نصری منتشر شد.
ذخیرۀ خوارزمشاهی نوشتۀ اسماعیل جرجانی (ف: ۵۳۱ ق)، از مهم‌ترین کتابهای کهن پزشکی به زبان فارسی است که هنوز چاپ انتقادی پاکیزه و کاملی از آن در دست نیست. تصحیح این کتاب در دوران معاصر، نخست بار به پیشنهاد ذبیح‌الله صفا و به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار آغاز شد. کتاب اول در ۱۳۴۴ ش، پس از گذشت ده سال از زمان تصویب طرح، منتشر شد و چاپ کتاب دوم در ۱۳۵۰ ش خاتمه پذیرفت. با آنکه پیشنهاد انتشار مجلدات دیگر هم به تصویب اعضای وقت انجمن ترجمه و تألیف دانشگاه تهران رسیده بود، تصحیح آن در میانۀ کار رها شد؛ شاید به این دلیل که مصححان، چاپ و تصحیح ذخیره را دور از زمینۀ تحقیقاتی خود می دانستند. در شهریور ۱۳۴۴، ویراست دیگری از جلد اول ذخیرۀ خوارزمشاهی به اهتمام محمدحسین اعتمادی، محمد شهراد و جلال مصطفوی، با سرمایۀ انجمن آثار ملی به چاپ رسید. کتاب دوم در ۱۳۴۹ ش و بخشهای اول و دوم کتاب سوم، به ترتیب در شهریور ۱۳۵۲ و اسفند ۱۳۵۶ انتشار یافت که سه مجلد آخر تنها نام جلال مصطفوی را بر خود دارد. اما گویا انتشار نسخه برگردان ذخیره از سوی بنیاد فرهنگ ایران در ۱۳۵۵ ش، انگیزۀ اتمام و تکمیل را از مصحح بازگرفت و این کار نیز به انجام رسید.
سپس محمدرضا محرری بر پایۀ نسخۀ کهن (مورخ ۶۰۳ هجری که نسخه برگردان آن پیشتر چاپ شده بود) و ظاهراً با مقابلۀ دو نسخۀ دیگر، آهنگ انتشار متن کامل این کتاب را کرد که تاکنون سه مجلد از آن به چاپ رسیده است. (۱۳۸۰، ۱۳۸۲، ۱۳۸۴)
پس از او، حسن تاج‌بخش بر پایۀ دستنویسی غیر از آنچه اساس چاپ سعیدی سیرجانی بود، به چاپ عکسی ذخیره اقدام کرد. این کتاب، در ۱۳۹۰ توسط انتشارات امیرکبیر به طبع رسید. گفتنی است که برخی از نسخه شناسان و صاحب نظران، در تاریخ کتابت دستنویس مزبور تردید کرده اند که پرداختن به آن، مجالی دیگر می طلبد.
به هر روی انتظار می رفت که با گذشت حدود سی سال از انتشار نسخه برگردان ذخیره، تصحیح محرری یک چاپ انتقادی علمی و تا حد ممکن خالی از کاستیها و نادرستیهای نمونه های پیشین باشد؛ یا دست کم مصحح نقیصۀ چاپهای قبلی را دریافته و اختلاف نسخه ها را در موارد لازم به دست داده باشد. اما این چاپ هم فاقد نسخه بدل است و لغزشهایی در خوانش و شرح واژه ها به آن راه یافته است. جدا از این، در برخی از موارد، مصحح محترم ضبط دشوارتر و اصیل تر را به صورت امروزی تغییر داده یا واژه های حوزه ای و کاربردهای زبانی خاص را برای ساده تر شدن، به واژه های فارسی معیار بدل کرده است که چنین کاری به هیچ روی در حوزۀ اختیارات مصحح نیست.
شماری از این برداشت ها و تفسیرهای نارسا را پیشتر سید حسین رضوی برقعی در مقاله ای با عنوان «نقدی گذرا بر ویرایش اخیر ذخیرۀ خوارزمشاهی» باز گفته بود. اما از آنجا که ضبطهای نادرست یا تفسیرهای اشتباه در یک متن، ممکن است پژوهندگان یا مصححان متون کهن دیگر را به لغزش گرفتار کند، در این مقاله به نمونه های دیگری از این نادرستیها اشاره می شود؛ در این مقاله ابتدا جمله از متن ویراستۀ محمدرضا محرری نقل شده، آنگاه توضیحاتی دربارۀ واژه ها یا صورتهای کاربردی مورد نظر آمده است.
ضمیمۀ شمارۀ ۳۱ آینۀ میراث (دوفصلنامۀ ویژۀ پژوهشهای متن شناسی – دورۀ جدید، سال ۱۳۹۲) با عنوان «نگاهی به ذخیرۀ خوارزمشاهی (چاپ فرهنگستان علوم پزشکی)» به کوشش گلپر نصری به مدیرمسئولی اکبر ایرانی، سردبیری مجدالدین کیوانی، معاونت سردبیری عسکر بهرامی و با مدیریت داخلی حسنا سادات بنی طبا منتشر شده است.
فایل این شماره از آینه میراث به زودی قابل دسترس خواهد بود.