انتشار سفرنامه سون هدین با اسناد و نقشه‌های تاریخی ایران

كشورهای شمال اروپا و به‌خصوص سوئد در زمره كشورهایی در اروپا هستند كه درپیشینه تاریخی آنان در قالب دولت و نظام سیاسی هیچ نوع سابقه استعماری یا تجاوزگری به سایر كشورها دیده نمی‌شود. عموم حملات و دزدی‌ها و غارت‌های وایكینگ‌ها كه نسل مهاجمی از اهالی كشورهای اسكاندیناوی و به‌خصوص نروژی‌ها بوده‌اند در دوران قرون وسطی (از قرن هشتم میلادی به بعد) به بنادر اروپایی كه مستندات مربوط به رویداد آنها در تاریخ وجود دارند نه در قالب دولت‎ها بلكه تنها در قالب گروه‌هایی از دزدان دریایی انجام شده است.

روحیات مردمان شمال اروپا عموما و به‌طور سنتی آرام و به‌دور از هرنوع تنش و چالشی است و به گونه‌ای است كه علاقه‌مند هستند كه به‌طور مستقل تجربیات و كشفیات خود را نسبت به سایر سرزمین‌ها و جوامع بشری و مردم ساكن در آنها داشته باشند و اینكه لزوما متكی به دیدگاه و نظرات سایر برادران اروپایی خویش نیستند. علاوه بر آن محیط‌های طبیعی پرآب و جنگل‌های انبوه كاج در شمال اروپا مردمان آن سرزمین‌ها را مشتاق و علاقه‌مند به دیدن صحراهای كویری و آفتاب گرم و سوزان می‌نماید. سون هدین نیز برخاسته از این نوع تفكرات و دارای همین بینش‌ها است.

نامبرده متولد 19 فوریه 1865 در استكهلم است و متوفی به تاریخ 26 نوامبر 1952 در همان شهر می‌باشد. وی از دوران نوجوانی به جغرافیا و كشف سرزمین‌های ناشناخته علاقه‌مند بود. هدین بیش از 20 سال از عمر خویش را در صحراهای آسیا گذرانید و طی این سال‌ها دورافتاده‌ترین نقاط صحراها و دشت‌های آسیا و نیزكویرهای ایران را درنوردید و حاصل جست‌وجوهای جسورانه خویش را طی 65 جلد كتاب و صدها گزارش علمی در شاخه‌های جغرافیا، تاریخ و باستانشناسی منتشر ساخت. او همچنین اسناد سیاسی و اطلاعات استراتژیكی ذی‌قیمتی را برای دولت متبوعش به ارمغان برد. قسمت عمده مخارج سفرهای طولانی او (و از جمله سفر اول وی به ایران) از سوی دربارسلطنتی سوئد تامین گردید. وی شرق‌شناسی قوی و در رشته جغرافیا از جمله نخبگان عصر خویش بود. یافته‌های او كم نظیر و ستودنی هستند. حمایت وی از آلمان نازی در جنگ دوم جهانی به شهرت وی لطمه وارد كرد. او همواره مورد ستایش فرماندهان آلمانی بود و آنها از نتایج اكتشافات وی در مشرق زمین در جهت شناسایی سرزمین‌های دوردست آسیایی بهره‌مند می‌گردیدند. (برگرفته از كتاب كویرها و بیابان‌های ایران)

برداشت‌های وی از جامعه ایران در دوران قاجارها و درعصر ناصری و در زمانی‌كه به‌تازگی تلگراف وارد ایران شده بود و ماموران انگلیسی تلگراف‌خانه‌های ایران را اداره می‌نمودند، به‌خصوص در ترسیم اوضاع اجتماعی ایران و نقش قدرت‎های بیگانه و میزان نفوذ آنان در كشور ما بسیار شگفت‌انگیز است.

 او 3 سفر به ایران داشته است كه اولین آن در سال 1886 و مصادف با فروردین ماه 1265 و در عصر ناصرالدین شاه قاجار 10 سال قبل از كشته شدن شاه در حرم حضرت عبدالعظیم به دست میرزا رضای كرمانی به ایران انجام شده است. دومین سفر وی در سال 1891 در همراهی به عنوان مترجم با سفیر آكرودیته دربار سوئد برای تقدیم عالی‌ترین نشان دربار پادشاهی سوئد به ناصرالدین شاه بود. سومین سفر وی كه به مقصد هندوستان و تبت انجام شد در عصر مظفرالدین شاه قاجار و پیش از وقوع انقلاب بزرگ مشروطه بود. در شرایطی است كه جامعه در التهاب و در گیرودار و در كش و قوس شروع یك انقلاب و یك دگردیسی اساسی در حد و سطح كشوری است. او درباره اوضاع ایران در آن برهه تاریخی چنین می‌نویسد: «جایی را كه قریب به بیست سال قبل از این دیده بودم بسیار تغییر یافته و مردم ایران به‌طور علنی دربار پادشاهی و حكمرانان را بدون ترس در همه جا مورد انتقاد قرار می‌دهند.

 سفر به ایران نامبرده (Genom persien mesopotamien och kaukasien- reseminnen af Sven Hedin) كه عنوان دقیق آن «سفرنامه سون هدین از طریق ایران، بین‌النهرین و قفقاز» نام دارد و در سال 1887 در استكهلم در 3700 نسخه چاپ و طبع گردید، هیچ‌گاه ترجمه نشد. با ارزش‌ترین قسمت این كتاب نقشه ایران و قفقاز است كه برگرفته از منابع آلمانی، روسی و انگلیسی و به زبان سوئدی است كه در انتهای كتاب به‌وسیله نویسنده ترسیم شده است. این در زمانی است كه كشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و عربستان هنوز موجودیتی نداشته و در قالب دولت تشكیل نشده بودند. (در سال 1886) امروزه بایستی در آنتیك فروشی‌های شمال اروپا در جست‌وجوی اصل این سفرنامه بود.

مترجم كتاب كه خود دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه است و دوران دانشجویی خود را در سوئد گذرانده و علاقه داشته نگاه تاریخی مردم اسكاندیناوی و به‌ویژه سوئدی‌ها را نسبت به ایران بیشتر بداند، به سختی یك نسخه از كتاب را از طریق رییس بنیاد سون هدین دریافت كرده آن را به فارسی برگردانده است. مترجم امیدوار است ترجمه این كتاب بتواند به آشنایی بیشتر با نوع نگاه مردم كشورهای اسكاندیناوی به ایران كه دارای روحیات و نوع نگرش متفاوت از دیگر مناطق اروپا هستند، كمك نماید.

محمود فاضلی

منبع: روزنامه اعتماد