میراث مکتوب – عبداللطیف عباسی گجراتی ، از ارباب انشاءِ دربار شاه جهان، در اواخر قرن دهم هجری در احمدآباد گجرات متولّد شده و سال‌های ابتداییِ عمرش را در آنجا سپری کرده است. در جوانی از محضر محمد صوفی مازندرانی بهره برده و با او در استکباب و مقابلهٔ تذکرهٔ بتخانه همکاری داشته است.
در ابتدا در خدمت لشکرخان مشهدی بوده و او را در مأموریت‌ها و سفرها همراهی می‌کرده است. در همین سفرهای بین سال‌های ۱۰۲۴ تا ۱۰۳۲ ق. نسخه‌های متعددی از مثنوی دیده و مقابله کرده که بعدها اساس کار مثنوی‌پژوهیِ او شده است. در اثنایِ این سفرها، در سالِ ۱۰۲۱ ق. لشکرخان او را برای انجام محاسبات دیوانی در بنگال می‌گمارد و عبداللّطیف بتخانهٔ صوفی را تکمیل می‌کند: هم بر آن مقدّمه‌ای می‌نویسد و هم «مجمل احوال شعرا» یِ آن کتاب را، در شرحِ حال شاعرانی که ذکرشان آمده فراهم می‌کند. در سال ۱۰۴۲ ق. خدمت دیوانی تن – معادل وزیر مواجب امروزی- به او تفویض شده و در سال ۱۰۴۶ از طرف شاه جهان منصب نهصد پیاده و دوصد سوار یافته است. همچنین در سال ۱۰۴۷ شاهجهان، او را به لقب عقیدت خان مخاطب می‌کند. تاریخ درگذشت عبداللّطیف در هیچ‌کدام از کتبِ تاریخیِ روزگارش به روشنی بیان نشده و همین سبب شده تا نتوان زمانی را با قطعیّت مشخّص کرد. در تمامِ منابعی که بعد از روزگارش دربارهٔ او چیزی نوشته اند تاریخ مرگ او ۱۰۴۸ یا ۱۰۴۹ آمده است اما با نگاهی دقیقتر به اسناد روزگارش، مرگ عبداللّطیف باید بعد از ۱۰۵۹ بوده باشد.
عبداللّطیف علاوه بر شغل دیوانی، سال‌ها بر مثنوی معنوی و حدیقهٔ سنائی تحقیق کرده و ماحصلِ این تحقیقات آثاری است چون:
نسخهٔ ناسخه که مقابله و تصحیح مثنوی معنوی است با هشتاد مثنوی دیگر همراه با شرح ابیات و اشارات به آیات و احادیثِ آن در حاشیه،
لطایف المعنوی من حقایق المثنوی که شرح عبداللّطیف است بر مثنوی معنوی و در اصل تکمیلِ حواشیِ نسخهٔ ناسخه است در اثری جداگانه،
لطایف اللّغات فرهنگ لغت مثنوی است با استفاده از فرهنگ‌های لغت معتبر روزگارش،
لطایف الحدایق من نفایس الدقایق که شرح و مقابلهٔ حدیقة الحقیقهٔ سنائی است
لطایف المعنوی من حقایق المثنوی مثنوي معنوي است كه به مثابه لبّ است و الفاظ و صنعت آنكه به منزله قشر است و اين مثنوي اصول اصول اصول دين است كه معرفت عشق و عاشق و معشوق است و موقوف عليه علم حقيقت است و اصل آن، و علم حقيقت اصل طريقت و وي اصل شريعت، يعني اين مثنوي كه وصف او شنيدي در ظاهر ساختن رازهاي رسيدن است به خدا و يقين كردن به او ..
عبداللطیف پیش از تألیف کتاب حاضر، نسخه ای از مثنوی را با مقابله با هشتاد دست نویس روزگارش فراهم آورده و نسخۀ ناسخه نامیده است که احتمالاً باید آن را اولین تصحیح مثنوی دانست. در واقع لطایف المعنوی من حقایق المثنوی مجموع حاشیه هایی است که او بر نسخۀ ناسخه نگاشته و بعدها آن را با اضافاتی در یک اثر جدا جمع کرده است.
این اثر او، اولین شرح از سلسله شرح های مثنوی است که در سده های یازدهم و دوازدهم در شبه قاره نوشته شده و تقریباً همۀ شارحان بعد از او آن را پیش چشم داشته اند.
عبداللطیف بن عبدالله عباسی گجراتی، لطایف المعنوی من حقایق المثنوی، تصحیح: بهزاد برهان، تهران، سخن، 560 صفحه، قطع: وزیری، بها: ۵۵۰۰۰۰ ریال، 1396.