میراث مکتوب – امروزه همۀ ما خطبۀ قاصعه را با آنچه سيد رضی در نهج البلاغه نقل کرده می‌شناسيم اما حداقل تا قرن هفتم اين خطبه فراتر از آنچه سيد رضی در نهج البلاغه نقل کرده در اختيار محدثان بزرگ شيعه قرار داشت و بخش‌هايی غير از آنچه سيد رضی در نهج البلاغه نقل کرده را در کتاب‌های خود نقل و يا گزارشاتی از محتوای آن ارائه کرده‌اند.
ثقة الإسلام کلينی در کتاب الکافی در باب «ابتلاء الخلق واختبارهم بالکعبة» بخشی از اين خطبه را، با تصريح به اين که اين حديث برگرفته از خطبۀ اميرالمؤمنين است، نقل کرده و شيخ صدوق در کتاب التوحيد بخشی ديگر از اين خطبه را با عنوان حديث سُبّخت اليهودی نقل کرده و تصريح می‌کند که اين حديث بخشی از خطبۀ اميرالمؤمنين است، فضل بن حسن طبرسی در کتاب إعلام الوری با تصريح به نام خطبۀ قاصعه آن را از معجزات اميرالمؤمنين (ع) شمرده است و محتوای آن را بيان ملاحم و حوادث آينده و ذکر نام خلفای اموی و عباسی گزارش کرده است، و سيد ابن‌طاووس در کتاب اليقين گزارشی قابل تأمل از اين خطبه ارائه می‌کند او يکی از کهن‌ترين نسخه‌های اين خطبه را در اختيار داشته و به توصيف خودش نسخۀ او، نسخۀ عتيقه‌ای بوده که به سال 208 کتابت شده است، ابن‌طاووس دو بار در کتاب اليقين در بيان مناقب اميرالمومنين (ع) بخشی از اين خطبه را با تصريح به نام خطبۀ قاصعه ذکر کرده است اما بيشتر آنچه در اين منابع از خطبۀ اميرالمؤمنين روايت شده در خطبۀ قاصعۀ نهج البلاغه وجود ندارد.
اين خطبه که در بعضی از منابع شيعی به عنوان يکی از معجزات اميرالمؤمنين (ع) معرفی شده است در واپسين روزهای زندگی آن حضرت ايراد شده است. حضرت علی (ع) در اين خطبه در واقع حقايقی را که در رؤيای صادقه ديده و يا از پيامبر اکرم (ص) شنيده حکايت می‌کند. در اين رؤيا پيامبر از نزديک بودن شهادت آن حضرت و بعضی از اتفاقاتی که در آينده رخ خواهد داد خبر داده است.
نسخه‌ای که محور پژوهش ما بوده در بين مجموعه‌ای از رساله‌های عرفانی که در جُنگی به شمارۀ 5694 در کتابخانۀ يوسف‌آغای قونيه نگهداری می‌شود قرار دارد بخش زيادی از اين نسخه را آثار ابن‌عربی و مجموعه‌ای از رساله‌های عرفانی و گاه حديثی ديگر به خود اختصاص داده است. همچنين در اين جُنگ، يادداشت‌های متعددی توسط ابن‌عربی و صدرالدين قونوی به خط خودشان نوشته است که در مقدمه به تفصيل همۀ رساله‌ها و يادداشت‌ها معرفی شده است. نسخۀ5694 يکی از موقوفات صدرالدين قونوی است که بعد از فوت او به کتابخانه‌ای که بر سر مزار او بنا شده بود انتقال يافته است.
با اينکه کاتب و تاريخ کتابت خطبه در اين مجموعه مشخص نشده است اما با توجه به شباهت خط آن با ديگر يادداشت‌هايی که قونوی به خط خود نوشته به احتمال زياد اين خطبه توسط خود او کتابت شده است. همچنين با توجه به تاريخ کتابت برخی از رساله‌های اين مجموعه خطبۀ قاصعه نيز می‌بايست بين سال‌های 626 تا 651 کتابت شده باشد.
تصحيح اين اثر با توجه به تک نسخه بودن آن کاری دشوار بود و به ناچار برای تصحيح آن از شيوۀ تصحيح قياسی بهره برده شده است و تلاش شده با استفاده از متون روايی مشابه تا حد زيادی از مشکلات متن همچون ناخوانی عبارات و ضبط غلط کلمات کاسته شود و ضبط نسخه را در صورت غلط بودن در پاورقی متذکر شود.
الخطبۀ القاصعة (نسخه ای نویافته از میراث کهن حدیثی شیعه – منسوب به امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب «علیه السلام»){ نسخه برگردان دستنویس شمارۀ 5694 کتابخانۀ یوسف آغای قونیه – به خط صدرالدین قونوی)}،تحقیق و تصحیح: اکبر راشدی نیا، پیش گفتار: احمد مهدوی دامغانی، تهران، میراث مکتوب، 350 صفحه، قطع: وزیری، بها با جلد شومیز: 580000 ریال بها با جلد سخت: 680000 ریال، 1397.
