میراث مکتوب – ریاض الادویه یکی از آثار مهم و ارزندۀ طبی دورۀ صفویه است که در شبه قاره به زبان فارسی نوشته شده و علیرغم آثار طبی دیگر یوسفی، که به شعر یا تلفیقی از شعر و نثر است، صرفاً به نثر است.
این کتاب مهم ترین اثر یوسفی در مفردات ادویه محسوب می شود. مفردات در اصطلاح دواهایی است که در آن ترکیب صناعی نباشد. مفردات یا نباتی است و آن میوه ها و تخم ها، گلها، برگها، ریشه ها، پوستها، عصاره ها، شیره های نباتی و صمغ ها باشد؛ و یا اینکه حیوانی است، مانند ذراریح، اعضای حیوانات و احشای آنها و زهره شان؛ و یا معدنی است و آن نیز خود حجری است، مانند گل ارمنی و یا از چیزهایی است که از زمین بجوشد، مانند قیر و نفت و امثال آن.
این کتاب در بیان مراتب کیفیات ادویه در یک مقدمه و دو باب و خاتمه ای ترتیب یافته است: مقدمه در بیان تمحید و تقدیم کتاب به همایون شاه و منظومه ای در مدح وی و مباحث کلی در خواص و امزجه و نظایر آن است. باب اول در ادویه مفرده به ترتیب حروف تهجی؛ و باب دوم در ادویه مرکبه به ترتیب حروف تهجی؛ و خاتمه مختصری در «امتحان جودت و ردائت تریاق و جز آن». سال تالیف این کتاب سنه ۹۴۶ ق. است.
یوسف بن محمد بن یوسف طبیب هروی مشهور به یوسفی است. از زندگی وی اطلاع زیادی در دست نیست. جز این که وی یکی از مشاهیر پزشکان و کاتبان قرن نهم هجری در ایران بوده که از پایان عهد تیموری و آغاز عهد صفوی آثاری از خود برجای گذاشته است. یوسفی که اصلاً از اهل خواف بوده است، قسمت عمده ای از دوران حیاتش را در هرات گذراند و گفته اند در اواخر عمر به هند رفت و در دربار ظهیرالدین بابر و همایون به سر برده و به نام آن دو، چند کتاب تألیف کرده و مدتی در همان دیار بوده است. وفاتش را برخی ۹۵۰ هـ. ق یاد کرده اند.
یوسفی، افزون بر ریاض الادویه صاحب آثاری بدین قرار است:
• علاج الامراض: منظومه ای به فارسی در نشانه های بیماری
• جامع الفواید یا طب یوسفی: در شرح امراض در پنج مقاله
• قصیده در حفظ الصحه: در حفظ سلامتی بدن انسان و درباره مسائل عمومی پزشکی و تندرستی و بهداشتی
• دلایل النبض: رساله ای مختصر در شناخت بیماری ها
• دلایل البول: درباره شناخت بیماری ها با رویت و آزمایش کردن پیشاب
• سته ضروریه: مجموعه ای از دستورهای کوتاه پزشکی
• قصیده در لغت هندی یا لغت یوسفی یا فرهنگ یوسفی یا قصیده در اسمای اجناس ادویه
• منظومۀ فوایدالاخبار یا فواید یوسفیه: شرح مسائل پزشکی در قالب قطعه
• منظومۀ فرهنگ یوسفی یا اسماء اجناس ادویه: واژه های پزشکی است در قافیه «ن»
• رسالۀ منظوم ماکول و مشروب: منظومه ای به فارسی در خواص خوارکی ها و نوشیدنی ها
• مناجات منظوم: مثنوی عرفانی دربارۀ عشق صوفیانه
• نصیحت نامه: مثنوی اخلاقی در سرزنش بخل و بخیل
• بدایع الانشاء: مجموعه ای از نامه ها و توقیعات و محاورات برای پسرش رفیع الدین حسن
• انوار حکمت یا کلمات یوسفی: حاوی دستورهای اخلاقی و سخنان پند آموز صوفیانه
• بهداشت منظوم
• فرهنگ عربی به فارسی
• کلیات یوسفی
ریاض الادویه؛ یوسف بن محمد هروی؛ با مقدمه و تصحیح دکتر سید محمد نظری؛ تهران: انتشارات المعی؛ با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، و مرکز تحقیقات دانشگاه شاهد؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ با ۲۱۳ صفحه و به بهای ۸۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات
این کتاب مهم ترین اثر یوسفی در مفردات ادویه محسوب می شود. مفردات در اصطلاح دواهایی است که در آن ترکیب صناعی نباشد. مفردات یا نباتی است و آن میوه ها و تخم ها، گلها، برگها، ریشه ها، پوستها، عصاره ها، شیره های نباتی و صمغ ها باشد؛ و یا اینکه حیوانی است، مانند ذراریح، اعضای حیوانات و احشای آنها و زهره شان؛ و یا معدنی است و آن نیز خود حجری است، مانند گل ارمنی و یا از چیزهایی است که از زمین بجوشد، مانند قیر و نفت و امثال آن.
این کتاب در بیان مراتب کیفیات ادویه در یک مقدمه و دو باب و خاتمه ای ترتیب یافته است: مقدمه در بیان تمحید و تقدیم کتاب به همایون شاه و منظومه ای در مدح وی و مباحث کلی در خواص و امزجه و نظایر آن است. باب اول در ادویه مفرده به ترتیب حروف تهجی؛ و باب دوم در ادویه مرکبه به ترتیب حروف تهجی؛ و خاتمه مختصری در «امتحان جودت و ردائت تریاق و جز آن». سال تالیف این کتاب سنه ۹۴۶ ق. است.
یوسف بن محمد بن یوسف طبیب هروی مشهور به یوسفی است. از زندگی وی اطلاع زیادی در دست نیست. جز این که وی یکی از مشاهیر پزشکان و کاتبان قرن نهم هجری در ایران بوده که از پایان عهد تیموری و آغاز عهد صفوی آثاری از خود برجای گذاشته است. یوسفی که اصلاً از اهل خواف بوده است، قسمت عمده ای از دوران حیاتش را در هرات گذراند و گفته اند در اواخر عمر به هند رفت و در دربار ظهیرالدین بابر و همایون به سر برده و به نام آن دو، چند کتاب تألیف کرده و مدتی در همان دیار بوده است. وفاتش را برخی ۹۵۰ هـ. ق یاد کرده اند.
یوسفی، افزون بر ریاض الادویه صاحب آثاری بدین قرار است:
• علاج الامراض: منظومه ای به فارسی در نشانه های بیماری
• جامع الفواید یا طب یوسفی: در شرح امراض در پنج مقاله
• قصیده در حفظ الصحه: در حفظ سلامتی بدن انسان و درباره مسائل عمومی پزشکی و تندرستی و بهداشتی
• دلایل النبض: رساله ای مختصر در شناخت بیماری ها
• دلایل البول: درباره شناخت بیماری ها با رویت و آزمایش کردن پیشاب
• سته ضروریه: مجموعه ای از دستورهای کوتاه پزشکی
• قصیده در لغت هندی یا لغت یوسفی یا فرهنگ یوسفی یا قصیده در اسمای اجناس ادویه
• منظومۀ فوایدالاخبار یا فواید یوسفیه: شرح مسائل پزشکی در قالب قطعه
• منظومۀ فرهنگ یوسفی یا اسماء اجناس ادویه: واژه های پزشکی است در قافیه «ن»
• رسالۀ منظوم ماکول و مشروب: منظومه ای به فارسی در خواص خوارکی ها و نوشیدنی ها
• مناجات منظوم: مثنوی عرفانی دربارۀ عشق صوفیانه
• نصیحت نامه: مثنوی اخلاقی در سرزنش بخل و بخیل
• بدایع الانشاء: مجموعه ای از نامه ها و توقیعات و محاورات برای پسرش رفیع الدین حسن
• انوار حکمت یا کلمات یوسفی: حاوی دستورهای اخلاقی و سخنان پند آموز صوفیانه
• بهداشت منظوم
• فرهنگ عربی به فارسی
• کلیات یوسفی
ریاض الادویه؛ یوسف بن محمد هروی؛ با مقدمه و تصحیح دکتر سید محمد نظری؛ تهران: انتشارات المعی؛ با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، و مرکز تحقیقات دانشگاه شاهد؛ چاپ اول: ۱۳۹۱؛ در قطع وزیری؛ با ۲۱۳ صفحه و به بهای ۸۰۰۰۰ ریال منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات