رسالۀ عطائیه شامل عبادات بر اساس فقه امامی و از قرن هفتم هجری است، به عنوان یک اثر کهن در فقه، هم از جنبه دینی و هم ادبی، اثری ارزشمند به شمار می آید.
متن فقهی حاضر را عطائیه می نامیم، از آن روی که به وزیری با نام عطاءالدین اهداء شده است. فهرست نویس نسخه های خطی قونیه هم همین نام را به این متن داده است، جایی که تنها نسخه آن نگهداری می شود. کتاب حاضر به رغم آن که از نظر محتوا اثری ارزشمند است، اما و مع الاسف، ما از مؤلف و نیز تاریخ تألیف و کتابت آن آگاهی نداریم.
آنچه از مقدمه متن بدست می آید، ما را از وجود سه نفر در پس تألیف این رساله آگاه می کند: نخست نویسندهای که آن را نوشته است؛ دوم عالم و مجتهدی که نویسنده از وی با عنوان «شیخ الاسلام و المسلمین» در مقدمه و چند جای متن یاد کرده، و چنان می نماید که فتاوی او در این کتاب، محور نگارش این اثر فقهی بوده است؛ سوم وزیری که از او با عنوان «عطاء الحق و الدولة و الدنیا والدین» یاد شده است.
رساله عطائیه یک اثر فقهی فتوایی است، اثری در کنار صدها اثر دیگر که از دیر باز تاکنون در حوزه فقه شیعی نوشته شده است، اما پیش از آن که در باره عطائیه سخن بگوییم به اجمال باید اشاره کنیم که فقه فارسی در کنار فقه عربی پدید آمده، و این درست بسان دیگر آثار در علوم اسلامی و به زبان فارسی است که از قرن چهارم به این سوی در عرصه فرهنگ اسلامی ـ ایرانی شکل گرفته است. به عبارت دیگر فقه فارسی، جدای از آن که فقهی مذهبی و دینی است، بخشی از ادبیات فارسی ایران اسلامی نیز هست، آثاری که هم سودمندی های ادبی دارد و هم در مجموع، برای شناخت فرهنگ ایرانی مهم است.
این اثر به تازگی به کوشش رسول جعفریان منتشر شده است.
عطاملك جويني، عطائيه در فقه شيعه، به كوشش: رسول جعفريان، قم، مورخ، 226 صفحه، قطع: وزیری، بها: 230000 ریال، 1394.
مقدمۀ رسول جعفریان را بر این کتاب اینجا بخوانید.