میراث مکتوب – نکتههای ناگفته مجموعهای از یادداشتهای ادبی و تاریخی به قلم مهران افشاری است که به صورت مقالههایی مستقل تنظیم یافته و در بردارندهٔ نکتههایی تازه است که محققان دیگر تاکنون کمتر به آنها توجه کردهاند.
دو مقالۀ اول دربارۀ ادبیات و مذاهب و فرقههاست و باقی مقاله ها سیری در متنهای ادبی فارسی از دیوان منوچهری تا دیوان دهخدا است. در این مقاله ها که همگی دقیق و مستند هستند بیش و کم نقد ادبی هم ملاحظه میشود بویژه در دو مقالهای که راجع به سعدی است.
مؤلف در دیباجه سه مقولۀ یادداشت، مقالۀ تحقیقی و گفتار را شناسانده و تفکیک کرده و کتاب را با فهرستی راهنما برای استفادهی پژوهشگران به انجام رسانده است.
در بخشی از این کتاب آمده است: «وقتی که سرایندۀ منظومۀ علی نامه در سال 483 ق از فردوسی و شاهنامۀ او سخن میگوید و به مقابلۀ با حکیم طوس و شاهکار جاودانۀ او میپردازد، معلوم میشود که فردوسی و شاهنامه اش در حدود هشتادسال پس از تحریر دوم شاهنامه و قریب به صدسال پس از نخستین تحریر آن کتاب، بسیار معروف و مشهور بوده اند و این سخن برخی از معاصران ما که میگویند شاهنامه در زمان خودش و در عصر فردوسی شناخته و نامدار نبوده است، سخنی سست و بی اساس است.
اینکه اسدی طوسی در سال 458 ق در سرودن کرشاسب نامه به شاهنامۀ فردوسی نظر داشته و از آن تأثیر گرفته است یا امیر معزی (درگذشت حدود 520 ق) نام شاهنامه و فردوسی را در شعر خود آورده، میتواند بر این دلالت کند که آن شاهنامهای هم که فرخی سیستانی (درگذشت 429 ق) در دیوانش بارها از آن سخن گفته و به آن انتقاد کرده، همان شاهنامۀ فردوسی است زیرا شاهنامه کمی پس از اتمامش در حدود سال 400 ق و اهدای آن به دربار غزنوی شهرت یافته بوده است.
بنابراین هیچ بعید نیست که منوچهری دامغانی نیز شاهنامه را خوانده بوده و به آن نظر داشته است و بر اثر همین آشنایی با شاهنامه نامهای شاهان و پهلوانان این کتاب از جمله فریدون و رستم و زال را در شعرش به کار برده است؛ اما او هیچ از شاهنامه و فردوسی سخن نگفته است.»
فهرست مطالب این کتاب به شرح زیر است:
دیباچه
سه یادداشت راجع به زردشتی
یادداشتهایی درباره تصوف، فتوت و قلندری
منوچهری و شاهنامه
یادداشتهایی درباره برخی از حکایتهای مثنویهای عطار
از سخن مولانا جلالالدین
سماع سعدی و طریقه تصوّف او
سفرهای شیخ اجل سعدی
یادداشتهایی از زنگینامه
یادداشت هایی بر دیوان حافظ
درباره قصه حسین کرد شبستری
یاد آر ز شمع مرده یاد آر
فهرست راهنما
افشاری: مهران، نکته های ناگفته (مجموعه یادداشت و نقد ادبی)، تهران، زاوش، 183 صفحه، 1393.