میراث مکتوب – در این کتاب که به عنوان شرح گزارشی انتقادی برزونامه و جمشیدنامه از ملحقات شاهنامۀ فردوسی به زبان شیوای امروزی تحریر شده، سعی بر آن بوده تا با تشریح ابیات و بیان معانی ترکیبات و اصطلاحات شعری با بیانی ساده، کلیۀ زوایا و ابعاد دو منظومه برای مخاطب و خواننده روشن و آشکار شود.
فردوسی با سرودن شاهنامه که سرچشمۀ آن صفات رفتاری ایرانیان قدیم است، روح حماسه و پهلوانی و تاریخ را در دل مردمان ایران‌زمین زنده کرد و این تعلق خاطر از زمان سرودن شاهنامه تا به امروز وجود داشته و موجب شده که پیروان زیادی خواهان پیروی از مکتب ادبی و سرایش او شوند. ملحقات حماسی بعد از او دلیل کاملی بر این گفته است.
برزونامه از دو بخش اصلی تشکیل شده که بعدها توسط شاعران و داستان‌سرایان به یک داستان بلند تبدیل شده است. بخش اول شامل روایت از بدو تولد تا جنگ و آشنایی برزو فرزند سهراب با رستم نیای خود است و بخش دوم شامل بزم‌ها و رزم‌های محاوره‌ای و عوام‌پسندانه که شامل جنگ‌های برزو با دیوها و جن‌ها است که داستان‌سرایان این دو قسمت را به هم وصل کرده‌اند. به نگاهی به قسمت کهن و جدید برزونامه این نکته مشخص می‌شود که این دو بخش تفاوت‌های سبکی و نوشتاری با هم دارند. دکتر صفا هر دو مجموعه را یک اثر مستقل و یک داستان پیوسته می‌داند و تاریخ سرایش آن را در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم معرفی می‌کند. وجود کلمات پهلوی در بخش اول و کهن و افزایش کلمات عربی و تازی تاریخ سرایش این دو مجموعۀ متفق را مورد شک و تردید قرار می‌دهد که اولی سیر داستانی داشته و دومی وقایع فردی را در مکان‌ها و موقعیت‌های مختلف بازگویی می‌کند. قسمت اول (بخش کهن) داستان‌های عیاری و حماسی و اسطوره‌ای و قسمت دوم داستان‌های عاشقانه و عوام‌پسند است که با نام مانند مهراس و عقیلا و قطران و …. پیوند می‌خورد.
جمشیدنامه نیز بخشی دیگر از ملحقات است که شاید در گرشاسب‌نامه تکرار شده باشد. در این منظومه پادشاهی جمشید و ادعای خدایی او و جنگ جمشید با ضحاک و فرارش و ازدواج با دختر گورنگ‌شاه و عاقبت کشته‌شدنش به دست ضحاک و داستان فرزندان و نوادگانش تا برزو به طور مختصر و اجمالی بیان شده است.
این نوشتار در هشت فصل به این ترتیب تهیه و فراهم شده است:
فصل اول: کلیات شامل اهداف، ضرورت، پیشینه و روش تحقیق است. فصل دوم: منظومۀ برزونامه است که با دو روش معنی کردن ابیات (حدود هزار بیت) و نثری روایی با زبانی ساده و عامه‌پسند بیان شده است. فصل سوم: منظومۀ جمشید نامه که با نثری داستانی و ساده و جذاب تحریر شده است. فصل چهارم تجزیه و تحلیل دستوری است که به بررسی و بیان نوع و نقش دستوری برخی ابیات برگزیده می‌پردازد. فصل پنجم: صنایع ادبی موجود در دو منظومه است که فنون ادبی مشاهده‌شده در دو منظومه را به خواننده معرفی می‌کند. فصل ششم: لغت‌نامه است. فصل هفتم: زندگی‌نامۀ شخصیت‌ها در منظومه‌های برزونامه و جمشیدنامه و در فصل هشتم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها و فهارس آورده شده است.
آریانی، رضا، آوردگاه دستان؛ شرح گزارشی انتقادی برزونامه و جمشیدنامه از ملحقات داستان‌های شاهنامه به زبان شیوای امروزی، تهران، فرهنگ مانا، 382 صفحه، شمارگان: 1000، بها: 275000 ریال، 1395.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات