- مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب - https://mirasmaktoob.com -

تذکره نظامشاهیه

میراث مکتوب – تذکره نظامشاهیه، بخشی کوچک از اثری است که به قیاس توصیف نویسنده‌اش در برگ‌‌های نخست این کتاب، می ‌بایست بسی گسترده‌ تر از نسخه موجود بوده باشد.

این کتاب به قلم حکیمی از قرن دهم هجری قمری به نام حسن بن عبدالرحمان نگاشته شده است که درباره او اطلاعات چندانی در دست نیست، اما به قرینه نام کتاب و نیز با نگاه به اشارات نویسنده در خطبه کتاب، وی در دوره حکمرانی نظامشاهیان بر شبه‌جزیره دکن در جنوب هند می‌زیسته است، و این نظامشاهیان آنگونه که روایت شده است، یکی از سه سلسله حکمرانان شیعه از میان پنج سلسله‌ای بوده‌اند که پس از تجزیه سرزمین‌های سلاطین بهمنی بر شبه جزیره دکن فرمان می‌رانده‌اند.

نویسندۀ کتاب خود را مشتمل بر مقدمه و چهارده رکن و خاتمه معرفی کرده است، جای دریغ است که کامل‌ ترین نسخۀ کنونی تنها شامل مقدمه و نه فصل نخست از رکن اول است که در آن به برخی از انواع صداع و درمان‌هایش پرداخته است و افسوس که ما اکنون از تتمّه رکن اول به علاوه سیزده رکن دیگر مهجور و بی‌خبریم.

در این کتاب نویسنده بیش از ۱۲۰ تن از حکما را نام برده و نظرات آنان را به اشارت یا تفصیل یاد کرده است که در میان آنان یونانی و ایرانی و غیر آن، و مسلمان و غیر مسلمان در کنار هم‌اند.همچنین در بیان بیماری‌ها هم تعریف و سبب شناسی بیماری را گشوده و هم علامت شناسی آنها را با نگاه به کتاب اسباب و علامات و شرح آنها باز گفته است و هم در علاج‌ها به تفصیلی درخور به مفردات سودمند پرداخته و داروهای مرکب را یاد کرده است.

ویژگی دیگر این کتاب آن است که با وجود نقص و افتادگی، دستکم تا کنون کامل‌ترین و جامع ‌ترین کتاب شناخته شده واحدی است که درباره سردرد نگاشته شده است.

این تصحیح براساس دو نسخه کتابخانه ملی و مجلس انجام گرفته است:

نسخه کتابخانه ملی

این نسخه با شماره ثبت ۵-۱۰۰۱۶ که در قرن ۱۲ استنساخ شده است و نوع کاغذ آن دولت آبادی و با خط نستعلیق نوشته شده است. این نسخه فارسی بوده و در سال ۹۵۳ قمری تالیف و به نظامشاه اهدا شده است.

نسخه کتابخانه مجلس

این نسخه با عنوان تذکره نظامشاهیه، در قرن ده قمری نگاشته شده و به زبان فارسی است.

به نظر می‌رسد که نسخه مجلس از روی نسخه ملی استنساخ شده است و به جز برخی حاشیه‌نویسی‌های منتسب به مالکان و خوانندگان بعدی نسخه ملی، در استنساخ حواشی نسخه ملی نیز هیچ فروگذار نشده است.

تذکره نظامشاهیه اثری از حسن بن عبدالرحمن، با تصحیح، پژوهش و ویرایش دکتر مجید انوشیروانی به کوشش محمدرضا شمس اردکانی و فرید قاسملو از سوی انتشارات چوگان با همکاری دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ۶۸۰ صفحه منتشر شده است.

منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی

[1]
[2]