هفتۀ پژوهش فرصتی برای ارائه دستاوردهای تازه پژوهشگران در حوزههای مختلف است. به همین منظور، فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز به مدت یک هفتۀ میزبان پژوهشگران در حوزههای مختلف ادب فارسی بود تا با دستاوردها و دیدگاههای تازه آنها آشنا شود.
از روز شنبه، بیست و دوم تا بیست و نهم آذرماه، بیست پژوهشگر، دستاوردهای خود را در حوزههای مختلف ادب فارسی ارائه کردند.
شنبه، بیست و دوم آذرماه، هفتة پژوهش با سخنرانی و خیرمقدم محمد دبیرمقدم، معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان و زبان ادب فارسی در تالار دکتر جعفر شهیدی آغاز شد.
در روز نخست، پنج پژوهشگر، چهار عنوان مقاله ارائه کردند. نخستین سخنرانان، محمدرضا رضوی، عضو هيئت علمی و شیما شریفی، پژوهشگر گروه واژهگزینی و مسئول بخش استاندارد فرهنگستان با موضوع، «بررسی و تثبیت جایگاه خط فارسی در مجموعه استانداردهای بینالمللی نویسهگردانی» بودند. محور اصلی این پژوهش، جایگاه زبان فارسی در رتبهبندی جهانی بود. زبان فارسی با دارا بودن بیشاز ۱۳۰ میلیون گویشور در ایران، افغانستان، تاجیکستان و دیگر نقاط جهان، جایگاه شاخصی در رتبهبندی زبانها دارد. با این وجود، به دلیل اشتراکات ظاهری با خط زبان عربی و وجود واژههای متعدد، همواره در استانداردهای بینالمللی حوزۀ خط و زبان، بهویژه در مجموعه استاندارهای ایزو ۲۳۳ باعنوان کلی «نویسهگردانی عربی به لاتینی»، این دو زبان کاملاً مستقل تحت عنوان واحد «عربی» طبقهبندی میشدند.
موضوع برنامۀ بعدی «تقویت و برنامهریزی زبان اشارة ایرانی: امکانسنجی همکاری فرهنگستان با نهادهای مرتبط با ناشنوایان» با سخنرانی رضا عطاریان، پژوهشگر ارشد گروه واژهگزینی بود. عطاریان به بررسی ضرورت تشکیل واژهگزینی زبان اشارة ایرانی در فرهنگستان و زبان ادب فارسی پرداخت.
مسعود قیومی، مدیر گروه زبان و رایانه به «بررسی ابزارهای هوش مصنوعی و مقایسة کارایی آنها در گفتارینویسی فارسی» پرداخت. قیومی در سخنان خود از راهکارهای تبدیل خودکار گفتارینویسی فارسی به نوشتار معیار براساس دستور خط مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بهرهگیری از ابزارهای هوش مصنوعی مبتنی بر مدل زبانی بزرگ سخت گفت.
آخرین سخنران روز نخست هفتة پژوهش، حبیب پارسا، دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهشکدة مطالعات واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با موضوع «گذر از طبیعیات به فیزیک در زبان فارسی» بود. در این پژوهش چگونگی ورود مفاهیم فیزیک و اصطلاحات مرتبط به آن به زبان فارسی با بررسی کتاب علم جرالثقیل و علم حکمت طبیعی (فیزیک نمساوی) ارائه شد.
در گام دوم از یک هفته
در روز دوم از هفتة پژوهش، در تالار دکتر جعفر شهیدی، با تدریس مهدی قنواتی، رئیس پژوهشکدة اصطلاحشناسی و واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی باعنوان «کارگاه آموزش دستور خط فارسی» تلاش شد تا علاوه بر بررسی مهمترین چالشهای دستور خط فارسی، راهکارهایی نیز دربارة پیوستهنویسی و جدانویسی انواع واژهها و فعلها، صورتنوشتاری انواع وامواژهها، تأثیر و تأثر ساختواژهها و دستور خط، نقش معنا و مفهوم در دستور خط، کارکرد مباحث آواشناسی و واجشناسی در دستور خط، دستور خط در متون خردسال و کودک، جایگاه دستور خط زبان گفتاری، دستور خط انواع گروههای نحوی و پیشوندوارهها و پسوندوارهها تدریسشد.
در گام سوم از یک هفته
در روز سوم هفتة پژوهش، تالار دکتر حسین گلگلاب، پذیرای ارائة مقالات سه پژوهشگر در حوزة زبانها و گویشهای ایران بود.
نخستین سخنران این روز، محمد اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه اسلامی با موضوع «گویش ابیانه» بود. در این پژوهش به بررسی ویژگیهای زبانی گویش ابیانه شامل؛ وجود واج، نظامآوایی با هشت واکة واجی، وجود دو حالت فاعلی و غیرفاعلی، وجود تمایز جنس دستوری، وجود دو ساخت آیندة نزدیک و آیندة دور، وجود ساخت امری آینده و نهی آینده و وجود دو ساخت گذشتة استمراری شرطی پرداخته شد.
عفت امانی، پژوهشگر گروه زبانها و گویشهای ایران با موضوع «معرفی و شرح روش تدوین و تحقیق کتاب گنجینة گویشهای ایرانی(استان گیلان)، هفت گویش از دامنة البرز، ویراست دوم» سخنران بعدی بود. در این پژوهش، گویش اصلی زبان گیلکی شرقی شامل گویشهای آستانة اشرفیه، املش، چابکسر، سیاهکل، رودسر، لاهیجان و لنگرود از خانوادة زبان گیلکی و زبانهای حاشیة دریای خزر و دامنة البرز بررسی شد.
سخنران بعدی روز سوم، مریم رضایی، عضو هیئت علمی گروه زبانها و گویشهای ایران با موضوع «کتابشناسی زبانها و گویشهای ایرانی نو» بود. این جلسه، به معرفی کتاب «کتابشناسی زبانها و گویشهای ایرانی نو» اختصاص داشت. ویژگی این کتاب، جمعآوری آثاری به زبان فارسی است که از سال ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۳ دربارة زبانها و گویشهای ایرانی نو منتشر شدهاند.
آخرین سخنران در روز سوم، یلدا شکوهی، عضو هیئت علمی گروه زبانها و گویشهای ایران بود که با موضوع «نگاهی به متون فارسی زردشتی در روایات داراب هرمزدیار» سخن گفت. وی دلیل انتخاب این موضوع را بررسی ویژگیهای روایات فارسی زردشتی در راستای کمک به رفع ابهامات مفاهیم آیینی و زبانی متون پهلوی، بهویژه زند برشمرد. در روایات فارسی زردشتی، به روایاتی کاملتر از آنچه که در متون پهلوی به دست ما رسیده است، برمیخوریم که به نظر میرسد منشأ و مأخذ این روایات، متونی به زبان پهلوی بوده که اثری از آنها باقی نمانده و یا تنها بخشهایی از آنها به دست ما رسیدهاست.
در گام چهارم از یک هفته
در روز چهارم هفتة پژوهش باز هم تالار دکتر جعفر شهیدی میزبان پژوهشگران و مهمانان بود.
نخستین سخنران این جلسه، لیلا شوقی، پژوهشگر گروه پژوهشهای ادبی با موضوع «گزارشی از تصحیح آدابالحرب و الشجاعه، متنی از نیمة اول سدة هفتم» بود. آدابالحرب و الشجاعه از متون منثور فارسی نیمة اول سدة هفتم و از آثار محمد بن منصور بن سعید، ملقب به مبارکشاه و مشهور به فخر مدبر است. موضوع این اثر، سیاست و کشورداری، اسبداری و جنگاوری است. این کتاب در سال ۱۳۶۴ به اهتمام احمد سهیلی خوانساری چاپ و عرضه شده است.
تهمینه عطائی کچوئی، عضو هیئت علمی گروه پژوهشهای ادبی با بررسی بستانالعارفین و تحفةالمریدین سخنران دوم روز چهارم هفتة پژوهش بود. این اثر یکی از متون منثور عرفانی به تالیف فقیه ابونصر احمد بن خیر است. اثر مورد بررسی با مقدمه، تصحیح و تعلیقات تهمینه عطائی کچوئي در سال ۱۴۰۴ در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.
فاطمه فرهودیپور پژوهشگر گروه پژوهشهای ادبی با موضوع «سفر قهرمانانة زنان در روایتهای تمثیل رؤیا» بود. این مقالة پژوهشی برای توصیف، بررسی و تحلیل چهرة زنان در نوع ادبی و تمثیل رؤیا از منظر اسطورهشناسی و یا تمرکز بر سیر تحول آن از دوران باستان تا دوران معاصر است.
شهره معرفت، عضو هیئت علمی گروه پژوهشهای ادبی، پژوهش خود را به معرفی شرفالدین شفروه اصفهانی و شعر او اختصاص داده بود. شعر شفروه با گوناگونی انواع خود، دارای فواید زبانی، ادبی، بلاغی و فرهنگی بسیاری است و در روزگار او و سالهایی پس از آن، هم در ایران و هم خارج از مرزهای این سرزمین مشهور بوده است؛ چنان که تذکرهنویسان همروزگارش چون محمد عوفی به آن اشاره کردهاند.
سخنران آخر روز چهارم، مرتضی هاشمیپور بود. موضوع پژوهش به «دکتر عبدالحسین زرینکوب و ادبیات تطبیقی» اختصاص داشت. ادبیات تطبیقی، سابقهای طولانی در ایران ندارد. میتوان نخستین تجربههای آن را در مباحث طرح شده سخن و سخنوران بدیعالزمان فروزانفر دید. در این بررسی به دیدگاه دکتر زرینکوب درخصوص ادبیات تطبیقی پرداخته شده بود. از نظر او، شناخت فرهنگ ملتها و بررسی تطبیقی آثار ادبی آنها، راهی است برای درک بهتر و احترام گذاشتن ملتها به همدیگر.
در آخرین گام از یک هفته
تالار دکتر سید جعفر شهیدی در آخرین روز هفتة پژوهش شاهد برگزاری چهار جلسه بود.
در نخستین جلسه، مریم مسگر خویی، پژوهشگر گروه پژوهشهای زبانی فرهنگستان «کارگاه ویرایش و نگارش به کمک هوش مصنوعی؛ راهبردهای کاربرد سامانههای زبانی هوشمند در ویرایش و نگارش براساس مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی» را برگزار کرد. محور اصلی بحث، بررسی مهمترین چالشهای خط فارسی برای هوش مصنوعی شامل غیرآوایی بودن خط و دشواری حدس تلفظ از روی نوشتار، تنوع در شیوههای فاصلهگذاری از جمله نیمفاصله و انواع پیوستهنویسی که سبب بروز آشفتگی در جستوجو و تحلیل نحوی و یکدستسازی داده و… بود.
سخنران بعدی، محمدحسین میرفخرایی، دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهشکدة مطالعات واژهگزینی با موضوع «رویکرد فرهنگستان دمشق به تغییرات زبانی» بود. فرهنگستان زبان عربی دمشق، قدیمیترین مرجع زبانی در جهان عرب، طی بیشاز یک سده فعالیت، با انبوهی از پرسشهای زبانی مردمی مواجه بوده است. در این بررسی به تحلیل عملکرد این مؤسسه و رویکرد و تأثیر آن روی حفظ حداکثری خلوص زبان پرداخته شده است.
هند و ایران دو کشوری هستند که از دیرباز ارتباطهای فرهنگی فراوانی با یکدیگر داشتهاند. در این بخش از برنامههای هفتة پژوهش، هدی سید حسینزاده، عضو هیئت علمی گروه پژوهشهای برونمرزی فرهنگستان با موضوع «از ایران تا هند: معتمد خان بخشی و اقبالنامة جهانگیری او» به بررسی کتاب اقبالنامة جهانگیری بهعنوان کتابی تاریخی به زبان فارسی پرداخته بود. به لحاظ ارزش تاریخی، این کتاب را جامعترین تاریخ عمومی تیموریان شبهقاره و پس از اکبرنامة علامی میدانند.
هفتة پژوهش، با پرداختن به یکی از شاخصترین هنرهای ایرانیها یعنی شعر به پایان رسید. علی نویدی ملاطی، عضو هیئت علمی گروه ادبیات انقلاب اسلامی، باعنوان «بررسی شگردهای شعری در غزلیات کمال خجندی» بود. در این بررسی به شعر کمال خجندی در اوج دوران پختگی شعر فارسی در سدة هشتم پرداخته شده بود. این شاعر در سرایش شعرهای خود از شگردهای مختلف زبانی به شیوههای گوناگون برای بیان مفاهیم موردنظر خود استفاده کرده است.
پایانبخش نشستهای هفتة پژوهش، تجلیل از پژوهشگران برتر فرهنگستان در سال ۱۴۰۴ بود. یلدا شکوهی و مهدی رحیمپور، اعضای هیئت علمی فرهنگستان و شیوا امیرهدایی و سمیه ربیعی، مریم رنجکش و پروانه فخامزاده، از پژوهشگران فرهنگستان بهعنوان پژوهشگر برتر معرفی و از آنها تجلیل شد. علاوه براین از دانشجویان پژوهشکدة اصطلاحشناسی؛ مریم عسگری و زیبا مغربی، بهعنوان دانشجویان برتر تقدیر شد. در این مراسم همچنین از، معصومه بادآهنگ، ثریا جعفری، معصومه حیدری، فاطمه حیدری جوشقانی، آذین شهریاریفرد و مریم میثاقی نیز بهعنوان کارکنان برتر فرهنگستان در سال ۱۴۰۴ تقدیر شد.