نشست رونمایی از تازه‌ترین تصحیح کتاب «تاریخ رشیدی» با حضور سفیر و معاون سفیر قزاقستان و پژوهشگران تاریخ در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد. در این نشست، سخنرانان دیدگاه‌ها و تحلیل‌های خود را درباره این اثر بیان کردند.
در آغاز نشست، اونالبایف، سفیر قزاقستان در ایران، با اشاره به اهمیت منطقه‌ای این اثر گفت:
«تاریخ رشیدی برای ما فقط یک متن تاریخی نیست؛ این کتاب بخشی از هویت فرهنگی و سیاسی مردم قزاقستان و آسیای میانه را روشن می‌کند. این اثر نشان می‌دهد که چگونه سرزمین‌های ما، یک میراث مشترک دارند و می‌توانند گذشته را با هم روایت کنند. دکتر علی محمدی با زحمتی طولانی و علمی، نسخه‌ای دقیق از این کتاب عرضه کرده است؛ نسخه‌ای که بر اساس منابع متعدد در هند، ازبکستان، انگلستان، روسیه و دیگر کشورها شکل گرفته و برای پژوهشگران ما بسیار ارزشمند است.»
وی در ادامه افزود:
«ما در قزاقستان پس از دوره شوروی دوباره به میراث میرزاحیدر توجه کردیم و اکنون انتشار این کتاب گامی مهم در شناخت دوباره تاریخ خودمان است. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنم که این اثر به زبان قزاقی ترجمه شود تا در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرد. این کتاب می‌تواند مبنای همکاری‌های علمی بیشتری میان تهران و آستانه باشد، زیرا منبعی مشترک برای دو ملت است و توانایی آن را دارد که پیوندهای فرهنگی و تاریخی ما را تقویت کند.»
سپس علی محمدی، مصحح کتاب، در توضیح چالش‌های تصحیح نسخه و ویژگی‌های اثر گفت:
«میرزاحیدر کتابش را در کشمیر، در دوره‌ای پرفرازونشیب نوشت؛ دوره‌ای که با حکومت صفوی هم‌زمان بود و همین باعث شد کتاب در ایران کمتر نسخه‌نویسی شود. بسیاری از نسخه‌های معتبر در کشمیر و هند باقی ماندند و نسخه‌های ایرانی محدود بودند. تصحیح این کتاب صرفاً مقابله چند نسخه نبود؛ سال‌ها باید دنبال نسخه‌ها می‌گشتم، با منابعی مثل ظفرنامه یزدی مقابله می‌کردم و گاهی لازم بود نسخه‌های فرعی، رساله‌ها و حتی ترجمه‌های قاجاری را کنار هم بگذارم تا به متن اصلی نزدیک شوم.»
وی ادامه داد:
«تاریخ رشیدی فقط تاریخ نیست. این کتاب معجونی از هنر، تصوف، قوم‌نگاری، سیاست، خاطره‌نگاری و تجربه زیسته است. از موسیقی‌دانان هرات گرفته تا نگارگران، خطاطان، آداب سلطنت، آئین‌های عرفانی و روایت‌های میدانی از قبایل آسیای میانه، همه در آن حضور دارند. یکی از یافته‌های مهم من این بود که رساله آداب سلطنت در نسخه‌های قدیم به‌اشتباه به میرزاحیدر نسبت داده شده بود، درحالی‌که نویسنده اصلی آن محمد قاضی است. این‌ها تنها نمونه‌ای از ده‌ها نکته‌ای است که نشان می‌دهد چرا این تصحیح بیش از ۲۰ سال زمان برد.»
در ادامه برنامه، یادداشت تقی پورنامداریان توسط فقیه ملک مرزبان قرائت شد که در آن آمده بود:
«تاریخ رشیدی یکی از مهم‌ترین متونی است که می‌تواند تاریخ مغول، تاریخ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی را برای ما روشن‌تر کند. میرزاحیدر در این اثر هم شاعر است، هم مورخ و هم صاحب نگاه عرفانی؛ ازاین‌رو کتاب او صرفاً یک متن تاریخی نیست، بلکه تصویری چندلایه از جهان فرهنگی شرق اسلامی ارائه می‌دهد. این کتاب شواهد ارزشمندی از پیوند عرفان، تاریخ و هنر دارد.»
در بخش دیگری از یادداشت تأکید شده بود:
«این تصحیح تازه از تاریخ رشیدی، کاری است که تنها با زحمت بسیار و دقتی مثال‌زدنی ممکن شده است. دکتر محمدی سال‌ها وقت صرف کرده تا متنی قابل اعتماد و علمی فراهم آورد. آنچه او انجام داده ادامه سنت مصححان بزرگ ایرانی است. باید به او دست‌مریزاد گفت، زیرا متن حاضر نه‌فقط سرگذشت مغولان و دودمان‌های منطقه را آشکار می‌کند، بلکه لایه‌های مهمی از فرهنگ و زبان فارسی را نیز احیا کرده است.»
پس از قرائت یادداشت پورنامداریان، هاشم آقاجری در سخنانی اهمیت این اثر و نقش آن در مطالعات تاریخ ایران و آسیای میانه را چنین توصیف کرد:
«تاریخ رشیدی یکی از بهترین کوشش‌های در زمینه تصحیح سال‌های اخیر است. این کتاب صرفاً یک روایت سیاسی نیست؛ تاریخ‌نگاری در آن با زیست‌نامه‌نویسی درهم تنیده شده و مؤلف تجربه زیسته خود را با روایت تاریخی ترکیب کرده است. میرزاحیدر هم ادیب است، هم جنگاور، هم سیاستمدار و هم صاحب ذوق هنری و این چندوجهی‌بودن در تمام کتاب پیداست. او خلأهای مهمی از تاریخ مغول در سده‌های هشتم و نهم هجری را پر کرده است.»
وی همچنین افزود:
«این اثر تصویری زنده از جهان ایران فرهنگی ارائه می‌دهد؛ جهانی که زبان فارسی در آن نقش میانجی داشته و فرهنگ‌های مختلف را به هم پیوند می‌داده است. گزارش‌های کتاب درباره تبت، شمال هند، قبایل ماوراءالنهر و حتی جزئیات زندگی روزمره مانند خوراک، پوشاک و آداب اجتماعی، نشان می‌دهد که این اثر تنها یک تاریخ سیاسی نیست بلکه سندی عمیق از اجتماع، فرهنگ و قوم‌نگاری آسیای میانه است. قهرمان اصلی روایت سلطان سعیدخان است، هرچند کتاب به نام پدرش، سلطان رشیدخان، شناخته می‌شود.»
در ادامه نشست، مقصودعلی صادقی با اشاره به ابتکارهای نسخه‌پژوهی در تصحیح تازه گفت:
«تصحیح جدید دکتر محمدی نه‌فقط یک نسخه‌پژوهی ساده، بلکه کاری ابتکاری و علمی است. او نسخه‌های فراوان، احادیث، ضرب‌المثل‌ها، نمودارها و فهرست‌ها را گردآوری کرده و اثری مستند و قابل اتکا فراهم آورده است. میرزاحیدر در این کتاب تاریخ را با اتوبیوگرافی درهم آمیخته و با اتکا به روایت‌های شفاهی و مشاهدات شخصی، تصویری دقیق از قبایل، آداب و رسوم و ساختار اجتماعی مناطق مختلف ارائه کرده است.»
او در ادامه خاطرنشان کرد:
«میرزاحیدر در روایت‌هایش جانب امانت را نگه داشته و اغراق نکرده است. او تعصب مذهبی خود را پنهان نمی‌کند و در عین حال روایت‌های مخالف را نیز نقل می‌کند. توجه او به تاریخ فرهنگی، به‌ویژه در خراسان، و دسته‌بندی گروه‌های هنری و اجتماعی مانند موسیقی‌دانان و هنرمندان، از کتاب اثری منحصر به‌فرد ساخته است. این کتاب داستان فرهنگ اسلام و ایران را در آسیای میانه روایت می‌کند.»
در بخش پایانی نشست، دکتر داریوش رحمانیان با تجلیل از تلاش علمی مصحح گفت:
«تصحیح تازه تاریخ رشیدی نتیجه کار طاقت‌فرسا و علمی دکتر محمدی است و باید آن را دستاوردی ارزشمند دانست. این کتاب گنجینه‌ای از اطلاعات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و حتی انسان‌شناختی است: از رساله‌های ناشناخته عرفانی گرفته تا گزارش‌های دقیق درباره خوراک، پوشاک، روابط انسانی و باورهای مذهبی مردم تبت و تجربه‌های روزمره جوامع منطقه.»
وی همچنین افزود:
«میرزاحیدر بر زبان فارسی تسلطی قابل توجهی دارد، اما باید توجه داشت این امر معجزه نیست؛ فارسی در آن دوره زبان میانجی آسیای میانه بود. تاریخ رشیدی سندی استثنایی از تاریخ مغول و میراث فرهنگی منطقه و این تصحیح جدید گامی مهم در پژوهش‌های آینده است.»
در پایان مراسم، غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان، به همراه اونالبایف، سفیر قزاقستان، با همراهی علی محمدی، مصحح اثر، از نسخه سه‌جلدی تازه‌تصحیح‌شده «تاریخ رشیدی» رونمایی کردند.
منبع: کتابخانۀ ملی