در نهمین قسمت از مجموعه «با شاخص‌ترین کتاب‌شناسان جهان اسلام» روایتی از زندگی و آثار ابن حجر عسقلانی (۷۷۳–۸۵۲ق / ۱۳۷۲–۱۴۵۲م) محدث، فقیه، مورخ و کتاب‌شناس شهیر در جهان اسلام ارائه شده است.
تولد و تحصیل
ابن حجر عسقلانی با نام کامل شهاب‌الدین احمد بن علی بن محمد کنانی عسقلانی، در سال ۷۷۳ هجری قمری (۱۳۷۲ میلادی) در شهر فسطاط مصر به دنیا آمد. خانواده‌اش اصالتاً از منطقه عسقلان در فلسطین بودند، اما در مصر زندگی می‌کردند. او در کودکی پدر و مادرش را از دست داد و تحت سرپرستی برادرش بزرگ شد.
در نوجوانی به ادبیات و شعر علاقه‌مند بود، اما خیلی زود به علوم حدیث روی آورد. در شهرهای قاهره، مکه، مدینه و شام تحصیل کرد و نزد استادانی چون ابن الملقن، ابراهیم بن موسی ابناسی، و عفیف نشاوری آموزش دید. حافظه قوی و دقت علمی‌اش باعث شد خیلی زود به عنوان «حافظ العصر» شناخته شود؛ لقبی برای کسی که بیش از صد هزار حدیث با سند حفظ دارد.
ویژگی‌های شخصی
در منابع نوشته‌اند که ابن حجر خوش صورت با قدى مایل به کوتاهى و نحیف اندام و فصیح زبان بود. معاصرانش همه او را به قدرت حافظه و هوش تند و دانش زیاد و موثق بودن ستوده‌اند، استادش شیخ زین‌الدین عراقى گواهى داده بود که او داناترین ملازمش به علم حدیث است.
شعر خوب مى‌گفت و اشعار زیادى حفظ داشت. بسیار روزه مى‌گرفت و بسیار عبادت مى‌کرد. متواضع و حلیم و خوش معاشرت بود. محضرش دوست داشتنى و خلقش پسندیده بود. شاگردان فراوانى داشت و چندین نسل از علماء شاگردان او بودند.
مشهورترین شاگرد او شمس‌الدین محمد بن عبدالرحمن سخاوى مورخ مشهور قرن هشتم است که کتابى در شرح حال استادش به نام «الجواهر و الدرر» تألیف کرد. کتابی که هم اکنون از جمله مهم‌ترین منابع در شناخت ابن حجر به شمار می‌رود.
آثار برجسته
ابن حجر بیش از ۱۵۰ اثر علمی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
• تهذیب التهذیب و تقریب التهذیب: معرفی و ارزیابی راویان حدیث در قالبی آموزشی و دقیق.
• نخبة الفکر فی مصطلح أهل الأثر: رساله‌ای آموزشی درباره اصطلاحات علم حدیث.
• إنباء الغمر بأبناء العمر: کتابی در تاریخ که زندگی‌نامه‌ای از دانشمندان قرن هشتم و نهم هجری است.
• الاصابة فی تمییز الصحابة: در باب شرح حال صحابه رسول الله.
• لسان المیزان: که درباره علم رجال است.
جایگاه در کتاب‌شناسی
ابن حجر را باید یکی از بزرگ‌ترین حافظان حدیث در تمدن اسلامی دانست. آثار او، به‌ویژه الإصابة و لسان‌المیزان، نه‌تنها منابع رجالی‌اند، بلکه نوعی کتاب‌شناسی تاریخی نیز هستند؛ چون در آنها آثار، مؤلفان و نسخه‌های حدیثی معرفی و تحلیل شده‌اند.
او همچنین کتابدار مدرسه محمودیه در قاهره بود و در حفظ و تنظیم نسخه‌ها نقش مهمی داشت. روش او در بررسی دقیق منابع، مقایسه نسخه‌ها و نقد علمی راویان، تا امروز در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها آموزش داده می‌شود.
وفات
ابن حجر در روز ۹ ذی‌الحجه سال ۸۵۲ هجری قمری (۲ فوریه ۱۴۵۲ میلادی) در قاهره درگذشت. تشییع باشکوهی داشت و در مسجد جامع قاهره به خاک سپرده شد.
[1]
منبع: خانه کتاب و ادبیات ایران