کتاب «ماهتاب شام شرق» با عنوان فرعی گزاره و گزینۀ اندیشه‌شناسی اقبال، به کوشش محمدحسین ساکت، در سال 1385 از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شده است. به مناسبت زادروز محمد اقبال لاهوری نگاهی گذرا به محتوای این کتاب می‌کنیم.
کتاب ماهتاب شام شرق دارای دو بخش است: بخش یکم، همایش‌های اقبال در ایران از امروز تا دیرباز و بخش دوم، از اقبال به اقبال.
در بخش یکم، از همایش یکصد و بیست و هشتمین زادروز اقبال، گذشته از پیام‌های دو رئیس جمهوری ایران و پاکستان، نخست وزیر پاکستان، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، سفیر پاکستان در تهران و مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب، گزارش بلند همه سخنرانی‌های ایرادشده در آن همایش آمده است.
این همایش از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری دانشگاه تهران، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها و ستاد چهره‌های ماندگار در 27 آبان 1383 در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.
همچنین در دفتر یکم، از میان سخنرانی‌های همایش حسینیۀ ارشاد (اردیبهشت ۱۳۴۹) متن سخنرانی و مقالۀ زنده‌یاد دکتر علی شریعتی با عنوان «اقبال: مصلح قرن اخیر» و از همایش دانشگاه تهران (۴ اسفند ۱۳۶۴) متن سخنرانی آیةالله سید علی خامنه‌ای با نام «اقبال: ستارۀ بلند شرق» به همراه سه مقالۀ دیگر آمده است. از همایش یک روزۀ آذر ۱۳۶۴ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی (مشهد) و همایش بزرگداشت اقبال در وزارت امور خارجه (اسفند ۱۳۷۹) هر کدام دو سخنرانی یا مقاله برگزیده آمده است.
دفتر دوم کتاب گزینه‌ای است از اندیشه‌شناسی اقبال که دربرگیرندۀ گفتارها، جستارها، و ترجمه مقاله‌های گوناگونی است از نویسندگان و اقبال‌شناسان مسلمان و غربی. آشنایی ژرف با همگی سیماهای اندیشه‌ورزی اقبال کار آسانی نیست و گرد آمدن آن در یک کتاب دشوار می‌نماید. با این همه کوشش شده است تا خواننده به زاویه‌های رنگارنگ اندیشه‌های این شاعر و فیلسوف بزرگ معاصر، که به تعبیر خودش «ماهتابی ریخت بر شام شرق» نگاهی اندازد.
[1]
فهرست کتاب
درآمد
دفتر یکم: همایش‌های بزرگداشت اقبال در ایران؛ از امروز تا دیرباز
- یکصد و بیست و هشتمین زاد روز اقبال (مرکز پژوهشی میراث مکتوب)
ستایش ایران از اقبال / پیام رئیس جمهور اسلامی ایران
اقبال، سازش میان شرق و غرب / پیام رئیس جمهور اسلامی پاکستان
اقبال، شناساندۀ اسلام به عنوان جامعۀ مدنی / پیام نخست وزیر جمهوری اسلامی پاکستان
اقبال، احیاگر زبان فارسی در شبه قاره / پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران
تأثیر پیام اقبال / سفیر جمهوری اسلامی پاکستان در ایران
توجه ویژۀ مرکز پژوهشی میراث مکتوب به میراث فارسی شبه قاره / اکبر ایرانی، مدیر مرکز پژوهشی میراث مکتوب
«خودی»، محور فکری اقبال / دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن
ایران، آرمان‌شهر اقبال / محمد بقایی (ماکان)
برخی از اصطلاحات و تعبیرات ویژۀ اقبال در اسرار و رموز / دکتر شاهد چوهدری
اقبال و میلتون / محمد حسین ساکت
تضمين غزل حافظ / حجة الاسلام و المسلمین محمدی گلپایگانی
- همایش بزرگداشت اقبال در وزارت امور خارجه (تهران – اسفند (۱۳۷۹)
اقبال و گفتگوی تمدن‌ها / دکتر جاوید اقبال
بررسی تطبیقی عرفان اقبال و عرفان شاعران ایرانی / منصوره شریف زاده
- همایش جهانی بزرگداشت اقبال (دانشگاه تهران ـ وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی – ۱۳6۴)
اقبال، ستارۀ بلند شرق / آیةالله سید علی خامنه‌ای
اجتهاد از نظر اقبال / استاد محمد مجتهد شبستری
برگسون و نیچه در تفکر اقبال / دکتر غلامرضا اعوانی
سبک و درون‌مایۀ شعر فارسی اقبال لاهوری / ابوالقاسم را دفر
ای چراغ لاله / دکتر عبدالکریم سروش
چراغ لاله / سپیده کاشانی
- بزرگداشت اقبال در دانشگاه مشهد مشهد (۱۵ آذر ۱۳۶۸)
خودی و تعالی آن در نگاه اقبال / دکتر محمد جاوید صباغیان
اقبال، گزارشگر و ستایشگر فرهنگ ایرانی / محمدحسین ساکت
- کنگرۀ بزرگداشت اقبال در حسینیۀ ارشاد (تهران – اردیبهشت ۱۳۴۹)
اقبال،مصلح قرن اخیر / دکتر علی شریعتی
دفتر دوم: از اقبال به اقبال
حسب حال / محمد اقبال لاهوری
آثار اقبال در یک نگاه / محمد حسین ساکت
برجسته تبار اقبال / دکتر محمد باقر
اقبال از آغاز تا پرواز؛ زمان‌نگاری زیست‌نامه‌ای اقبال / محمد حسین ساکت
شناسایی روزافزون اقبال در ایران / دکتر عبدالشکور احسن
اقبال و جمال‌الدین افغانی / دکتر غلام‌حسین ذوالفقار
اقبال در زبان تازی / دکتر عمر فَرّوخ
ابلیس در شعر اقبال لاهوری / دکتر آنه ماری شیمل
اقبال، شخص و شاعر / دکتر گوهر نو شاهی
خرده‌گیران اقبال / محمد حسین ساکت
رویکرد اقبال به تصوف / ابوسعيد نورالدين
اندیشۀ اجتماعی محمد اقبال / گوردن پالانسکایا
اقبال و وحدت وجود / امیر حمزه شنواری
اقبال و تصوف / دکتر سید عبدالله
شیخ احمد سِرهندی و اقبال / عبدالستار جوهر پراچه
شیمل، اقبال و فرهنگ آلمان / محمد حسین ساکت
انسان مأیوس؛ پاسخی به خرده‌گیری یک منتقد غربی از اقبال / خورشید احمد
برگ‌های نافرجام، کتاب‌های نانگاشتۀ اقبال / دکتر مقبول الهی
رسالت شاعر از دیدگاه اقبال / محمد حسین ساکت
اقبال و پان اسلامیسم / دکتر شوکت علی
شخصیت اقبال از دریچۀ نامه‌هایش / محمد حسین ساکت
دونامه از اقبال به فارسی
نامه‌ها و نگاشته‌های اقبال / دکتر احمد بشیردار / ترجمۀ دکتر عبدالله ظهیری
تصویرهایی از همایش بزرگداشت اقبال – مرکز پژوهشی میراث مکتوب
نمایۀ عام (اصطلاحها، کسان، کتابها، جایها).
[2]