سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) سال ۲۰۲۵ میلادی را به عنوان سال بزرگداشت هفتصدمین سال تولد شاعر و اندیشمند بزرگ ایرانی، خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی اعلام کرده است؛ شاعری که میراث معنوی و ادبی‌اش مرزهای زمان و جغرافیا را درنوردیده و در قلب ملت‌های فارسی‌زبان و جهانیان جایگاهی ویژه دارد.
آسیاپلاس تاجیکستان روز شنبه در گزارشی تحلیلی نوشت: در تابستان امسال مقر یونسکو در پاریس میزبان نشست بین‌المللی «حافظ و جهان امروز» بود که در آن، اندیشمندان، ایران‌شناسان و شرق‌شناسان از کشورهای ایران، تاجیکستان، هند، آلمان، روسیه، فرانسه و چین، درباره تأثیر آثار حافظ بر ادبیات، فلسفه و فرهنگ جهانی به گفت‌وگو پرداختند.
شاعر وحدت شرق و غرب
در گزارش آسیاپلاس آمده است که حافظ نه تنها از بزرگ‌ترین غزلسرایان زبان فارسی، بلکه نماد وحدت فرهنگی شرق و غرب است. او در قرن چهاردهم میلادی در شیراز چشم به جهان گشود و در روزگاری پرآشوب، با شعر خود جهانی از عشق، عرفان، طنز و حکمت آفرید. شعر حافظ با وجود گذشت قرن‌ها، همچنان به طراوت روز نخست باقی مانده و در ذهن و زبان مردم از ایران تا هند و از بخارا تا استانبول زنده است.
بر اساس روایت این رسانه، نخستین نسخهٔ منسجم از «دیوان حافظ» به همت یکی از شاگردان نزدیکش به نام گولندُم گردآوری شد. این مجموعه، نه تنها در ایران بلکه در سراسر قلمرو فرهنگی فارسی‌زبانان با استقبال گسترده روبه‌رو شد و از همان سده‌های نخست، حافظ به عنوان شاعر حقیقت‌جوی عشق و آزادگی شناخته شد.
از بخارا تا دهلی، از استانبول تا لندن
آسیاپلاس می‌نویسد: نفوذ شعر حافظ در قلمرو فرهنگی شرق، بی‌مانند است. در بخارا و سمرقند، اشعار او تا اوایل قرن بیستم در مدارس سنتی تدریس می‌شد. در هند گورکانی، پادشاهان مغول نسخه‌های خطی نفیسی از دیوان او را با تذهیب‌های طلاکاری‌شده در خزانه سلطنتی نگاه می‌داشتند. در عثمانی، شعرای بزرگی همچون فضولی و باقی از او الهام می‌گرفتند و در ایران صفوی و قاجار، دیوان حافظ کتابی خانگی و روحانی محسوب می‌شد.
از قرن هفدهم میلادی به بعد، آثار حافظ راهی اروپا شد. نخستین ترجمه‌ها به انگلیسی و ایتالیایی از سوی توماس هربرت و پیترو دلا واله منتشر گردید. اما ترجمه آلمانی شرق‌شناس اتریشی ژوزف فون هامر–پورگشتال بود که در قرن نوزدهم، الهام‌بخش یوهان ولفگانگ گوته در نگارش اثر معروفش، دیوان غربی–شرقی شد؛ اثری که نام حافظ را در کنار بزرگ‌ترین چهره‌های شعر جهانی نشاند.
حضور در اندیشه و فلسفه
به نوشته آسیاپلاس تاجیکستان، نفوذ حافظ تنها به ادبیات محدود نیست. اندیشمندان و فلاسفهٔ اروپایی از جمله فریدریش انگلس در نامه‌ای به کارل مارکس، از حافظ به عنوان «نماد روح آزاد شرق» یاد کرده است. آرتور کانن دویل، نویسنده انگلیسی و خالق شخصیت شرلوک هولمز، نیز در یکی از داستان‌های خود اشعار حافظ را هم‌سنگ آثار هوراس، شاعر کلاسیک روم، دانسته است.
در روسیه، حافظ جایگاهی ویژه دارد. شرق‌شناس روسی آفتاناسی فِت ترجمه‌ای شاعرانه از غزلیات او ارائه کرد و بسیاری از شاعران روس مانند پوشکین، بروسوف، گومیلیوف و بلوک از حافظ تأثیر گرفتند. در نظر آنان، حافظ نماینده روح شرقیِ سرشار از آزادگی و عرفان است.
شاعر در آینهٔ افسانه و تاریخ
آسیاپلاس در بخش دیگری از گزارش خود به افسانه‌ها و روایت‌های تاریخی پیرامون زندگی حافظ پرداخته است. مشهورترین آنها دیدار شاعر با امیر تیمور در شیراز است. تیمور از حافظ پرسید:
«من جهان را فتح کردم تا سمرقند و بخارا را بیارایم، و تو می‌خواهی آنها را به خال یاری ببخشی!؟»
و حافظ پاسخ داد:
«از همین بخشندگی است که درویش شده‌ام!»
تیمور که از ذکاوت شاعر در شگفت شد، او را بخشید. این گفت‌وگو بعدها در منابع تاریخی به نمادی از شوخ‌طبعی و آزادگی حافظ بدل شد.
روایت دیگری نیز به خاک‌سپاری شاعر مربوط می‌شود. پس از درگذشت حافظ در سال ۱۳۸۹ میلادی، گروهی از فقیهان شیراز به دلیل مضامین آزاداندیشانه اشعارش از برگزاری مراسم مذهبی خودداری کردند. مردم شیراز با قرعه از دیوان او بیتی برگرفتند که چنین بود:
«خطا بر قلم صنع نرفت ای حکیم،
خطا دیدی و تأمل نکردی.»
این بیت را نشانه‌ای از بخشایش و پاکی شاعر دانستند و از آن زمان فال حافظ در میان فارسی‌زبانان جایگاهی آیینی یافت.
حافظ در آیینه فرهنگ تاجیک
به نوشته آسیا-پلاس تاجیکستان، در تاجیکستان حافظ نه تنها به عنوان شاعر ایرانی بلکه به‌مثابه نماد هویت مشترک فرهنگی و زبانی ملت‌های فارسی‌گو شناخته می‌شود. هنوز در برخی مناطق سنتی، رسم است هنگام تولد نوزاد، در کنار قرآن کریم نسخه‌ای از دیوان حافظ زیر بالش کودک می‌گذارند تا در پرتو خرد و مهر پرورش یابد. اشعار حافظ در مدارس و دانشگاه‌های تاجیکستان بخشی از برنامه‌های درسی ادبیات کلاسیک فارسی است.
از شیراز تا پاریس؛ میراثی جهانی
در بخش پایانی گزارش آمده است: آرامگاه حافظ در شیراز، که در سال ۱۹۳۵ میلادی به طراحی معمار فرانسوی آندره گدار بازسازی شد، امروز از شناخته‌شده‌ترین نمادهای فرهنگی جهان فارسی به شمار می‌رود و هر سال هزاران گردشگر داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند.
با نام‌گذاری سال ۲۰۲۵ به عنوان «سال جهانی حافظ»، ایران، تاجیکستان، افغانستان و کشورهای فارسی‌زبان منطقه برنامه‌های گسترده‌ای برای بزرگداشت این شاعر برگزار می‌کنند. از جمله در پاریس، دوشنبه، تهران و بخارا نمایشگاه‌هایی از نسخه‌های خطی دیوان حافظ و نشست‌های ادبی ویژه برپا خواهد شد.
آسیاپلاس تاجیکستان در پایان گزارش خود می‌نویسد: «شعر حافظ میراثی فراتر از مرزهاست؛ زبانی که عشق و عقل، ایمان و شک، و انسان و حقیقت را در قالبی جاودانه به هم پیوند می‌دهد. شاید به همین دلیل است که پس از هفتصد سال، هنوز هر بار که دیوان او را می‌گشاییم، گویی تازه از زبان عاشقی معاصر سخن می‌شنویم.»
[1]
منبع: ایرنا