هر ساله ده‌ها نشست (همایش، کنگره، کنفرانس و …) به مناسبت‌های مختلف در گوشه و کنار کشور برگزار می‌شود که بسیاری از آنها جنبه یادمانی یا نمایشی – تبلیغی دارند و کمتر محتوایی تازه و کاربردی در آنها ارائه می‌شود. از این جهت برگزاری همایش ملّی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیت ارضی ایران» به مناسبت «بزرگداشت میرزامحبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو» را می‌توان همایشی پرمحتوا، درس‌آموز و در زمان مناسب برای موجودّیت ایران به شمار آورد. از سخنرانی‌ها و پیام‌های تشریفاتی و مقاماتی که بگذریم، در این همایش یافته‌ها و پیام‌های علمی -تاریخی درخور توجهی ارائه شد (در دسترس در: https://t.me/mirasmaktoob) که شایسته توجه و کاربست از سوی اهل تاریخ و متولیان دیپلماسی، بخصوص در شرایط خطیر کنونی کشور، است. برخی از این پیام‌ها از این قرارند:
– ضرورت بازنگری جدّی در نگرش سیاه‌بینانه و سیاه‌نمایانه به تاریخ ایران در دوره قاجار از جمله در زمینه مناسبات و سیاست خارجی بر این مبنا که با وجود تمامی افت‌وخیزها و تلخکامی‌ها، نخبگان و شایستگان سیاسی – دیپلماتیک ایرانی (از شناخته شدگانی چون عباس میرزا و قائم مقام تا امیرکبیر و سپهسالار تا گمنامانی چون میرزامحبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو) با تمام وجود و هوشیاری برای حفظ کیان ایران در دورانی که کشور در کانون تهدید قدرت‌های جهانی و همسایه توسعه‌طلبی چون عثمانی قرار داشت، کوشیدند.
– سرگذشت و کارنامه شخصیّت محوری همایش (میرزامحبعلی‌خان) نشان می‌دهد که واگذاری امور دیپلماسی به شایستگان (شخصیتی باهوش، آگاه از تاریخ و جغرافیا، آشنا با امور فنی و فداکار برای وطن) تا چه اندازه در حفظ تمامیّت ارضی و منافع ملّی اهمیّت دارد. از این جهت مقایسه ویژگی‌ها و کارنامه فردی چون او با متولیان دیپلماسی کشور در چند دهه اخیر عبرت‌آموز است.
– باید دید آیا «افزودن» حضور وزیر امور خارجه به برنامه همایش موجب انتقال پیام ضرورت شایسته‌سالاری و خردورزی در عرصه سیاست‌گذاری و مدیریت در حوزه مناسبات خارجی در زمانه‌ای که کشور در معرض تهدیدهای متعدد قرار دارد، خواهد شد یا درِ دیپلماسی کشور همچنان بر پاشنه نگرش‌های ایدئولوژیک، غیرواقع‌بینانه و نادیده گرفتن نظرات نخبگان علمی و دلسوز وطن خواهد چرخید.
جواد عبّاسی
دهم آبان 1404