بزرگداشت حافظ در کشورهای مختلف (بخش دوم)

این نشست ادبی که در سالن اجتماعات خانه فرهنگ برگزار شد، با حضور جمعی از شعرا، استادان، پژوهشگران، ادب‌دوستان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی همراه بود و مجموعه‌ای از برنامه‌های متنوع فرهنگی و هنری را در برداشت.

دانش‌آموزان ، دانشجویان زبان فارسی، شاعران، پژوهشگران و دوست‌داران حافظ درباره شخصیت و جایگاه این شاعر بلندآوازه سخن گفتند و به پاس روز حافظ، از این چهره درخشان تاریخ ادبیات فارسی که یکی از سرمایه‌های بزرگ فرهنگی و معنوی ایران به شمار می‌رود، تجلیل به‌عمل آمد.

در این نشست ادبی، برخی از غزل‌های مشهور حافظ شیرازی به زبان اردو به ‌صورت منظوم ترجمه و ارائه شدند. این بخش از محفل با استقبال گرم حضار روبه‌رو شد و شور خاصی در فضای مراسم ایجاد کرد.

اصغر مسعودی مسئول خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در لاهور، گفت: ما به جایگاه والای حافظ در فرهنگ و ادب فارسی افتخار می‌کنیم. حافظ نماد تبلور روح ایرانی است؛ روحی سرشار از عشق الهی، زیبایی، آزادی و خرد. او فراتر از زمان و مکان است و پیامش از دل تاریخ تا امروز جاری است.

وی با اشاره به جایگاه ممتاز حافظ به عنوان «لسان‌الغیب» و «شاعر شاعران» افزود: حافظ نه تنها زبان فارسی را به اوج رسانده، بلکه روح ایرانی را با کلمات خویش جاودانه کرده است. اشعارش همچون دانه‌های تسبیحی است که ذکر عشق را بر زبان می‌آورد و راهنمایی است برای آرامش دل در میان غوغای دنیوی.

مسعودی همچنین به تأثیر عمیق شعر حافظ در فرهنگ شبه‌قاره اشاره کرد و اظهار داشت: حافظ پلی است میان فرهنگ ایران و شبه قاره، و این پیوند، نتیجه زبان فارسی، عرفان اسلامی و عشق به حقیقت است.

مسئول خانه فرهنگ کشورمان در لاهور با تأکید بر اهمیت بازخوانی و حفظ میراث ادبی حافظ گفت: وظیفه ماست که صدای حافظ را زنده نگه داریم و این گنجینه بی‌بدیل را به نسل‌های آینده انتقال دهیم؛ صدایی که فراتر از مرزها، انسان‌ها را به وحدت، عشق و روشن‌دلی فرا می‌خواند.

^[2]

جواز جعفری، استاد و مسئول بخش زبان اردو در دانشکده دولتی لاهور پاکستان،  در سخنرانی خود به بررسی زندگی حافظ پرداخت و درباره علت شهرت او به عنوان «لسان‌الغیب» گفت: لقب لسان‌الغیب به کسی اطلاق می‌شود که از غیب سخن می‌گوید و از آن خبر می‌دهد. حافظ، حافظِ قرآن بود و خود نیز در اشعارش به این موضوع اشاره کرده است. اشعار او در پرتو قرآن و با الهام از نور الهی سروده شده‌اند، از همین‌رو او را لسان‌الغیب نامیده‌اند.

جعفری افزود: در دوران حافظ، حتی پادشاهان دوردستِ شبه‌قاره، از طریق فال گرفتن با دیوان حافظ، امور خود را پیش می‌بردند. این نیز می‌تواند یکی از دلایل اطلاق لقب لسان‌الغیب به او باشد.» وی در ادامه گفت: «حافظ را شاعر شاعران می‌نامند، همان‌گونه که می‌گوییم استادالاساتذه؛ چرا که در میان شاعران بزرگ، او جایگاه ویژه‌ای دارد و این خود گواه عظمت مقامش است.

فوزیه تبسم، نوه ادیب و شاعر برجسته زبان اردو، صوفی غلام مصطفی تبسم (اصغر صهبایی) اولین رئیس خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در لاهور، بود.

وی ضمن یادکرد از پدربزرگ خود گفت: در کودکی شاهد بودم که پدربزرگم حافظ شیرازی را می‌خواند و به شاگردانش آموزش می‌داد. در خانه ما محافلی برگزار می‌شد که در آن حافظ خوانده می‌شد و از همان دوران کودکی با حافظ انس گرفتم.

وی افزود: خانه فرهنگ ایران را از این جهت دوست دارم که پدربزرگم نخستین مسئول آن در لاهور بود. روز حافظ برای من اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا او همیشه درباره حافظ سخن می‌گفت و شعرش را آموزش می‌داد. امروز نیز با افتخار در این برنامه حضور یافته‌ام و هر زمان که دعوت شوم، با دل و جان خواهم آمد.

از دیگر میهمانان ویژه این برنامه، وحیدالزّمان طارق، پزشک و استاد باسابقه ادبیات فارسی بودند.

^[3]

وی در طول سالیان گذشته در دانشگاه‌ها و  دانشکده ‌های مختلف به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخته و مجموعه‌ای از اشعار خود را با عنوان کلیات فارسی به چاپ رسانده است.

وحیدالزّمان طارق در این برنامه با اشاره به علاقه عمیق خود به ادبیات فارسی گفت: حافظ شاعری است که درک کردن و آموزش دادن او را مسئولیت خود می‌دانم. او شاعر انسانیت است و متعلق به همه جهانیان، نه فقط به یک قوم یا ملت. حافظ، لسان‌الغیب است و فراتر از زمان و مکان.

وی افزود: اگرچه اکنون به‌صورت رسمی تدریس نمی‌کنم، اما صدها شاگرد نزد من می‌آیند تا حافظ، سعدی و ادبیات فارسی بیاموزند. تلاش می‌کنم این چراغ فروزان را همچنان روشن نگه دارم.

عظمی زرین نیز درباره جایگاه حافظ در ادبیات فارسی به ایراد سخن پرداختند و حافظ را شاعری بزرگ معرفی کردند که در زبان فارسی «زیبایی، معنا و معرفت» را در هم آمیخته است.

وی ضمن قرائت نمونه‌هایی از ترجمه‌های منظوم اشعار حافظ به زبان اردو، چند قطعه از سروده‌های فارسی خود را نیز خواندند که با استقبال شرکت‌کنندگان همراه شد

^[4]

در این برنامه که با اجرا، نمایش و شعرخوانی دانشجویان و استادانی از گروه‌های زبان و ادبیات فارسی شش دانشگاه در فضایی بسیار هنرمندانه، دلنشین و صمیمانه همراه بود، لی شو جینگ، رئیس شورای دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه پکن، به معرفی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پکن پرداخت.

وی با اشاره به تاریخ تأسیس گروه در سال ۱۹۵۷ اظهار داشت: استادان ما در حوزه‌های ادبیات، تاریخ، دین و فرهنگ ایران، فعالیت گسترده‌ای داشته‌اند و دستاوردهای ارزشمندی ارائه کرده‌اند. در سال‌های اخیر، به همت این استادان، آثاری چون فرهنگ فارسی ـ چینی، فرهنگ چینی ـ فارسی، فرهنگ اصطلاحات و امثال فارسی، کتاب درسی زبان فارسی و مجموعه کتابخانه متون کلاسیک فارسی منتشر شده است. تنها در پنج سال گذشته، سه تن از استادان این گروه، موفق به دریافت جایزه «کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» شده‌اند و در حال حاضر، دو استاد نیز در طرح مشترک «ترجمه متون کلاسیک» که به‌صورت رسمی توسط دولت‌های چین و ایران پشتیبانی می‌شود، مشارکت دارند.

لی شو جینگ تأکید کرد: پیشرفت آموزش و پژوهش زبان فارسی در دانشگاه پکن، همواره مرهون حمایت و همکاری نهادهای علمی و فرهنگی ایران بوده است. در دهه‌های گذشته، بیش از ده تن از استادان برجسته ایرانی، از جمله زنده‌یادان سیدجعفر شهیدی و مظفر بختیار، در دانشگاه پکن تدریس کرده‌ و سهم بسزایی در بنیان‌گذاری آموزش و پژوهش زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه داشته‌اند.

وی ابراز داشت: نشست امروز که با موضوع بزرگداشت حافظ، شاعر بزرگ ایران برگزار می‌شود، مناسبت پربار و پرمعنایی است. شعر حافظ با احساس صادقانه، اندیشه‌های ژرف و تخیل رمانتیک خود، نه‌تنها روح ملت ایران را شکل داده، بلکه الهام‌بخش انسان‌ها در سراسر جهان بوده ‌است.

رئیس شورای دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه پکن افزود: چین و ایران هر دو تمدن‌هایی کهن با سنت‌های باشکوه شعری‌اند؛ مردمان دو کشور از رهگذر شعر، احساس، حقیقت و خرد را به اشتراک می‌گذارند. برگزاری این مراسم در دانشگاه پکن، ادای احترامی است به یک نابغۀ ادبی و در عین حال، نشانه‌ای از گفت‌وگوی زنده میان دو تمدن کهن.

نگاه حافظ به جهان؛ هم‌زیستی، مهر و بخشندگی 

عبدالرضا رحمانی فضلی، سفیر کشورمان در چین نیز در سخنانی، گفت: شعر حافظ،  فضای شاد و تپنده‌ای دارد و از هرگونه غم گرایی و غم پرستی به دور است. او به ما می‌آموزد که حتی آنگاه که غرقِ مشکلات زندگی هستیم، نباید شادی و امیدواری را از دست بدهیم و اجازه دهیم که غم و اندوه، باعث افسردگی و دلمُردگی ما  شود.

وی خاطرنشان کرد: جهان‌بینیِ حافظ بر بنیان گذشت، دوستی با جهان و جهانیان، مِهر و مُدارا و ایثار است و با دشمنی و ستیزه‌جویی و خشونت به هر شکلی که باشد، مخالف است. و به راستی، دنیای پر تب و تاب امروز، چقدر به این پیام های والا، انسانی و آموزندۀ بزرگانی چون کنفوسیوس، لائوتسه، سعدی، مولانا و حافظ، نیازمند است.

سفیر کشورمان افزود: آرزو می‌کنم که با همت و همکاری مشترک، شاهد روابط گسترده‌تر و عمیق‌تر علمی، ادبی، فرهنگی، اقتصادی و تجاری بین دو کشور دوست ایران و چین باشیم و دو ملت بزرگ و صاحب تمدن ایران و چین، از برکات این روابط دوستانه، بیش از پیش بهره‌مند شوند. از شما جوانان و علاقه‌مندان به فرهنگ و ادب ایران دعوت می‌کنم که با سفر به ایران و تکمیل تحصیل خود در یکی از دانشگاه‌های آن، از نزدیک با فرهنگ، آداب، رسوم، مهربانی و مهمان‌نوازی ایرانیان آشنا بشوید، در شیراز زیبا، به دیدار سعدیه و حافظیه بروید و از طریق تعاملات نزدیک با همتایان خود در دانشگاه‌های ایران، به توسعۀ مناسبات بین ایران و چین بیش از پیش کمک کنید.

لیو یینگ‌جون استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پکن، با مرور وضعیت ترجمه و پژوهش دربارۀ اشعار حافظ در چین افزود: با ورود به قرن بیست‌ویکم میلادی، ترجمۀ آثار ادب فارسی در چین، رونقی چشمگیر یافت. اوج این روند را می‌توان انتشار مجموعه آثار کلاسیک فارسی دانست که طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ در هجده جلد، به‌همّت هفت تن از دانش‌آموختگان رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پکن ترجمه و منتشر شد.

وی ادامه داد: در این مجموعه، ترجمۀ دو جلدی دیوان کامل غزلیات حافظ به قلم شینگ بینگ‌شون نیز گنجانده شده است؛ اثری که نخستین ترجمۀ کامل از غزل‌های حافظ به زبان چینی به شمار می‌رود. پس از انتشار این ترجمۀ کامل، پژوهش‌ دربارۀ اشعارِ حافظ در چین نیز گسترش یافت و به تدریج ژرف‌تر شد. بر پایۀ آمارهای غیر کامل، تاکنون ده‌ها مقالۀ علمی و سه پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در این زمینه منتشر شده است. برخی از این مقالات به نقد و تحلیل ادبی سبک شعری حافظ و تبیین ارزش‌های زیباشناختی آن پرداخته‌اند؛ برخی دیگر از دیدگاه ادبیات تطبیقی چین و ایران، آثار او را بررسی کرده‌اند.

وانگ زه جوانگ استاد دانشگاه زبان و فرهنگ پکن نیز حافظ را شاعری دانست که شکوه و زیبایی انسانیت را متبلور کرده است و افزود شعر وی سرشار از انتقاد نسبت به تعصبات است.

دیوان حافظ؛ راهنمای جامع زبان فارسی و گنجینه‌ فرهنگ ایرانی 

خانم ژانگ لیلی استاد زبان فارسی دانشگاه مطالعات زبان‌های خارجی تیان جین، اشعار حافظ را والاترین مرجع برای یادگیری زبان و نیز کلیدی برای درک فرهنگ کهن ایران زمین دانست که هر بیت از شعرهای او، گویی بلورین از دانش و خرد است.

سیدمهدی طباطبایی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و استاد مدعو دانشگاه مطالعات بین‌المللی پکن، در مبحثی با عنوان «کدام حافظ؟» از ساحت‌های مختلف این شاعر به روایت سروده‌هایش سخن گفت و ضمن نفیِ مطلق‌نگری در عرصۀ موضوعات زمینی، حافظ را شاعری شمرد که یک پای استوار خویش را روی زمین نهاده و با پای دیگرش، آفاق را درنوردیده است.

زهرا عباسی عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس و استاد مدعو دانشگاه مطالعات خارجی پکن به «رازهای جاودانگی شعر حافظ»،  و تبیین عواملی پرداخت که باعث شده دیوان وی، حتی در عصر فنّاوری نیز تازگی و ارتباط خود را با انسان امروز حفظ کند. حافظ دربارۀ مسائل وجودی بشر، ازجمله جست‌وجوی معنا، طغیان علیه ریاکاری و ستایش آزادگی سخن می‌گوید. نگاه تیزبین وی در نقد ریاکاری، جامعۀ امروز را نیز به تفکر وامی‌دارد. حافظ تنها یک شاعر نیست، بلکه آینه‌ای است که هر نسل، تصویر خود را در آن می‌بیند و این، راز جاودانگی اوست.

محدثه برزگر، استاد دانشگاه اقتصاد و تجارت بین‌المللی نیز در این مراسم، گفت: در روزگاران حافظ در شیراز، صورتگران و نقاشان چینی شهره بودند و حافظ با آگاهی از اینکه سرزمین چین، سرزمین نگاره‌های زیبا و خیال انگیز است، کوشیده است تا صورت و جمال یار را زیباتر از نگاره و نقشِ صورتگران چینی نشان بدهد.

در پایان، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، با تشکر از میزبان این برنامه و استادان و دانشجویان مشتاق و علاقه‌مند به ادبیات و فرهنگ ایران، اعلام کرد در آینده، همایشی در بارۀ سنجش اشعار لی بای و حافظ برگزار خواهد شد

^[6]

در این نشست علمی و ادبی، جمعی از اساتید دانشگاه، شاعران و پژوهشگران ایرانی و اندونزیایی حضور داشتند و به بررسی جلوه ‌های اعتدال دینی در اشعار حافظ شیرازی و شاعران معاصر اندونزی پرداختند.

درآغاز وبینار، محمدرضا ابراهیمی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اندونزی از تلاش اتاق‌های ایران در دانشگاه‌های مختلف اندونزی و از شاعرانی همچون خانم یوسفی، شاعر و منتقد ادبی ایرانی و سفیان زید شاعر و نویسنده اندونزیایی قدردانی کرد.

وی در سخنان خود با اشاره به جایگاه حافظ در ادبیات و اندیشه ایرانی گفت: خواجه شمس‌الدین محمد شیرازی، متخلص به حافظ و مشهور به لسان‌الغیب، از برجسته ‌ترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی است که نه تنها در عرصه شعر، بلکه در اندیشه اجتماعی و اخلاقی نیز صاحب دیدگاهی متعادل و انسانی بود.

ابراهیمی تأکید کرد که اندیشه حافظ مبتنی بر مفاهیمی چون تساهل، مدارا، رندی و آگاهی اجتماعی است. وی با اشاره به بیت مشهور حافظ «آرامش دو گیتی تفسیر این دو حرف است/ با دوستان مروت با دشمنان مدارا»، اظهار داشت که حافظ در حقیقت آموزگار اعتدال و عقلانیت در جامعه است و این پیام، امروز نیز در دنیای پرتنش معاصر معنا و کارکردی عمیق دارد.

در ادامه، محمدمهدی مرادی معاون سفیر جمهوری اسلامی ایران در جاکارتا، به جنبه‌های عرفانی و اخلاقی شعر حافظ پرداخت. وی گفت: حافظ در عرفان و اخلاق مقام والایی دارد. چه در عرفان نظری و چه در عرفان عملی، اندیشه‌ای اصیل و منحصر به فرد ارائه کرده است. او از ظاهرگرایی دینی پرهیز دارد و رندی را به عنوان مکتبی از آزادگی، صداقت و معنویت حقیقی معرفی می‌کند.

مرادی افزود که اخلاق حافظ، اخلاقی آزادمنشانه و عارفانه است؛ اخلاقی که انسان را از ریا و تعصب می‌رهاند و به سوی صداقت، عشق و حقیقت سوق می‌دهد.

سفیان زید، شاعر و نویسنده برجسته اندونزی، در سخنرانی خود با عنوان «حافظ، گوته و عبدالهادی؛ اعتدال دینی در شعر» گفت: منابع مربوط به حافظ در زبان اندونزیایی مناسب و خوب است و این وظیفه مشترک اتاق‌های ایران و رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی است که برای گسترش ترجمه‌ها و پژوهش‌های مرتبط اقدام کنند.

وی توضیح داد که گوته شاعر آلمانی، از طریق ترجمه آثار حافظ و تصوف اسلامی با معنویت شرق آشنا شد و دیوان شرقی-غربی خود را با الهام از حافظ نگاشت. زید در ادامه با اشاره به شعر معروف حافظ درباره «عقاب بلندپرواز» گفت: این شعر، روح آزاد انسان را به تصویر می‌کشد که نباید در بند ظواهر دینی گرفتار شود. حافظ عبادت را نفی نمی‌کند، بلکه تأکید دارد که معنویت فراتر از مناسک است و این همان جوهره اعتدال دینی است؛ پرهیز از افراط و تأکید بر عشق و خرد.

وی در بخش دیگری از سخنانش، نمونه‌هایی از شعر شاعران اندونزیایی مانند عبدالهادی را ذکر کرد که در آن‌‌ها نیز مفاهیم اعتدال، عشق و همزیستی دینی بازتاب یافته است. زید گفت: در شعر عبدالهادی می‌خوانیم که شرق و غرب هر دو معلمان ما هستند؛ از مسلمان و هندو و مسیحی تا بودایی و تائوئیست. این نگاه باز، بیانگر روح اعتدال دینی است که در فرهنگ اندونزی ریشه دارد.

در ادامه، باستیان زولینو استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اندونزی، درباره مفهوم «لسان‌الغیب» سخن گفت و توضیح داد که حافظ به عنوان شاعری شناخته می‌شود که از الهام الهی سخن می‌گوید.

وی گفت: اشعار حافظ نه تنها بیانگر اندیشه بشری، بلکه حامل پیام‌های معنوی و اسرار درونی هستند. دیوان حافظ در فرهنگ ایرانی کتابی مقدس تلقی می‌شود که در آیین‌های اجتماعی همچون خواستگاری و فال حافظ حضور دارد و پیوندی میان عشق، ایمان و خرد برقرار می‌کند.

باستیان زولینو با استناد به نظریه پیر بوردیو، پدیده فال حافظ و جایگاه دیوان او در فرهنگ ایران را نوعی سرمایه فرهنگی دانست که در جامعه ایرانی مشروعیت معنوی و اجتماعی دارد.

وی افزود: شعر حافظ در حقیقت پلی میان جهان درونی و بیرونی انسان است و همچنان الهام‌بخش جویندگان حقیقت در سراسر جهان است.

در پایان برنامه، اشعاری از حافظ از جمله غزل معروف «الا یا ایها الساقی ادر کأساً و ناولها» خوانده شد و حاضران ضمن قدردانی از برگزارکنندگان، این وبینار را گامی ارزشمند در گسترش تعاملات فرهنگی و ادبی میان ایران و اندونزی دانستند.

در پایان جلسه حضوری و وبیناری دانشجویان و اساتید دانشگاه به طرح پرسش‌های از ویژگی های شاعران معاصر ایرانی و اندیشه حافظ در حکمرانی در جامعه و سیاست مطرح کرده و سخنرانان وبینار به سوالات آنان پاسخ گفته‌اند.