سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، معروف به نجوا، از پژوهشگران ادبی ایران بود که از وی آثار متعددی در حوزه‌های مختلف ادبیات ازجمله تصحیح دیوان حافظ شیرازی، گردآوری غزل‌ها و رباعی‌های مولانا و تالیف «فردوسی‌نامه» شامل پژوهش در باب زندگی فردوسی با محوریت ادبیات عامه به یادگار مانده است. اما بیشترین پژوهش‌ها و خدمات وی به تالیف کتاب‌های ارزشمند و نگارش مقالات در باب فولکلور و فرهنگ عامه اختصاص دارد که ۱۱ جلد کتاب را در این حوزه شامل می‌شود.
در سالروز درگذشت این پژوهشگر بزرگ ادبیات عامه گفت‌وگویی با محمد جعفری قنواتی، از نویسندگان و پژوهشگران فولکلور و فرهنگ عامه، داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
********
انجوی شیرازی ۱۱ جلد کتاب در زمینه فرهنگ مردم ایران شامل مثل‌ها، قصه‌ها و آداب و رسوم دارد. این کتابها چه جایگاه و اهمیتی در حوزه پژوهش در فرهنگ عامه دارند؟
بخش مهمی از فعالیت‌های انجوی شیرازی درحقیقت درخواست از مخاطبان برنامه رادیویی فرهنگ مردم بود که آثار خود را در حوزه فرهنگ مردم برایش ارسال کنند تا در مجموعه‌هایی در قالب کتاب منتشر شود. حدود ۳۰۰۰ نفر از ایرانیان که برخی جوان و نوجوان بودند در این طرح مشارکت کردند و از سال ۱۳۵۲ به بعد این مطالب در قالب کتاب عرضه شدند. مجموعه چهار جلدی (قصه‌های ایرانی) یکی از ارزشمندترین آثار به یادگار مانده از انجوی شیرازی است که مطالب آن در دهه ۵۰ با همراهی محمود ظریفیان و سیداحمد وکیلیان تدوین شده و ناب‌ترین قصه‌های ایرانی را شامل می‌شود. دیگر اثر ارزشمند انجوی «تمثیل و مثل» است که قرار بود جلد دوم نیز داشته باشد که به سبب خانه‌نشینی او محقق نشد و ۱۰ سال بعد سیداحمد وکیلیان، از دستیاران انجوی در تهیه آن اثر، کتابی را با توضیحات و تعلیقات با همان نام منتشر کرد. روایت «تمثیل و مثل» متعلق به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ یعنی حدود ۶۰ سال پیش است. در این کتاب نیز شمار فراوانی قصه ثبت شده است. این کتاب به همراه چهار جلد قصه‌های ایرانی دقیق‌ترین روایت‌ها از قصه‌های ایرانی هستند. در اهمیت این کتابها همین بس که ۸۰ درصد قصه‌های کتاب مشهور اولریش مارزلف آلمانی به نام «طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی» از این کتابها گرفته شده است. هنوز سه برابر حجم مطالبی که از انجوی منتشر شده گزارش‌های مکتوب و چاپ نشده وجود دارد که متعلق به برنامه رادیویی «فرهنگ مردم» است که در شش دهه با اجرای وی ساعت ۲۱ سه‌شنبه‌ها به مدت دو ساعت پخش می‌شد. وی همیشه تاکید داشت که باید زبان راوی کاملاً در روایت و بازنویسی فولکلور حفظ شود و حتی تلفظ اشتباه راوی باید با امانتداری بیاید. برای نمونه وی تاکید داشت که اگر راوی در قصه‌ای ده بار کلمه ای را تکرار کرده مثلاً گفت رفت و رفت و رفت… باید به همین شکل بیان شود و پایبندی به زبان راوی برایش یک اصل خدشه‌ناپذیر بود. افزون بر قصه‌ها، وی همچنین صاحب کتاب «جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان» است که متاسفانه تنها دو جلد آن منتشر شد. مطالب این کتاب در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ فراهم شده و به معرفی آداب و رسومی می‌پردازد که امروز تنها از یکی از آنها یعنی شب یلدا نقشی برجای مانده است. در مجموع می‌توان گفت اگر آثار ارزشمند انجوی شیرازی از جمله این کتابها نبود ما خلأ مهمی در شناسایی بخش‌هایی از هویت، ادبیات و تاریخ فرهنگی خود داشتیم و بی‌شک خدمات وی در حوزه فولکلور ایرانی در سطح جهانی بسیار تاثیرگذار بوده است.
[1]
چه کسانی را می‌توان متاثر از انجوی شیرازی دانست؟
اشخاص زیادی از انجوی متاثر بودند. در مرحله نخست باید از دستیاران او یاد کرد. به‌ویژه باید از استادم زنده یاد سید احمد وکیلیان یاد کرد. وکیلیان پس از انجوی شاخص‌ترین پژوهشگر فولکلور ایران به‌ویژه در حوزه قصه‌شناسی بوده است که شهرتی جهانی دارد. بسیاری از قصه‌شناسان کشورهای دیگر برای آشنایی با قصه‌های ایرانی با او مراوده داشتند. وی سال‌ها عضو انجمن بین‌المللی قصه‌شناسی بود. خدمات وی را به فرهنگ ایران نمی‌توان در یک مصاحبه کوتاه برشمارد. با قطع و یقین عرض می‌کنم که بخشی از تاثیرات مرحوم انجوی بر پژوهش‌های فولکلور ایران مدیون فعالیت‌های استادم زنده یاد وکیلیان بوده است. روان هر دو بزرگوار در مینو تا جاودان در آرامش باد.
پژوهش‌های انجوی شیرازی چقدر می‌تواند برای داستان‌نویسان و شاعران معاصر، منبع الهام باشد و به غنی‌تر شدن داستان و شعر امروز کمک کند؟
در همه جهان یکی از منابع مهم الهام و نیز اقتباس نویسندگان خلاق و شاعران بزرگ، ادبیات عامه است. متاسفانه در گذشته چندان به این موضوع توجه نمی‌شد اما طی دو تا سه دهه گذشته خوشبختانه توجهی ویژه به ادبیات عامه از سوی داستان‌نویسان شده است که باید آن را به فال نیک گرفت.
[2]
نظرتان درباره کتاب «فردوسی‌نامه» انجوی شیرازی که در آن به قصه‌ها و اعتقادات عامه درباره فردوسی پرداخته چیست؟
«فردوسی‌نامه» نیز مانند «جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان» اثری ارزشمند و بی نظیر در معرفی بخش‌هایی از فرهنگ و فولکلور ایرانی است و اگر این اثر تهیه نمی‌شد در شاهنامه‌شناسی کمبودی بزرگ داشتیم. «فردوسی نامه» شامل حکایات درجه یک و ناب از زبان مردم درباره شاهنامه و فردوسی است که بخشی از آن در کشورهای فارسی زبان غیر از ایران نیز روایت می‌شوند.
انجوی شیرازی از دوستان نزدیک صادق هدایت بود. آیا پژوهش‌های هدایت در فرهنگ عامه در گرایش انجوی به تحقیق در این زمینه نقش داشته است؟
بله نقش تعیین کننده در این حوزه داشته و می‌توان گفت انجوی تحت تاثیر هدایت وارد این زمینه کاری شد و حتی بر اساس طرح هدایت کتابچه‌های برنامه فرهنگ مردم رادیو را تهیه کرد.
انجوی مجله‌ای هم به نام «آتشبار» منتشر می‌کرده و فعالیت‌های مطبوعاتی نیز داشته است. آیا فعالیت‌های مطبوعاتی وی تنها سیاسی بود یا وجه فرهنگی و ادبی نیز داشت؟
وی در زمان انتشار آتشبار فردی کاملاً سیاسی بود و بعد از کودتای ۱۳۳۲ که یک دوره به خارک تبعید شد به پژوهش در حوزه فولکلور پرداخت.
[3]
منبع: ایبنا