میراث مکتوب- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در قالب سلسله روایت‌هایی تحت عنوان «در قاب یک سند» به بازشناسی اسناد مهم و کمترشناخته شده از آرشیو این مجموعه می پردازد.
این اسناد تاریخی، فرهنگی، اداری یا اجتماعی گاه مغفول مانده‌اند.
نخستین معرفی این سلسله روایت به یکی از کهن‌ترین اسناد موجود در آرشیو ملی ایران اختصاص دارد که مربوط به دوره افشاریه است.
عنوان این سند منحصربهفرد «رقم (فرمان) نادرشاه افشار، درخصوص واگذاری حکومت یزد به میرزا حسن، ضابط سابق نطنز؛ با تأکید بر حسن سلوک با رعایا، ضبط مالیات یزد، تنبیه اوباش، آبادی ولایت و سایر امور» است.
تاریخ سند، جمادی‌الثانی ۱۱۵۵ هجری قمری، مصادف با مرداد یا شهریور ۱۱۲۱ هجری شمسی، است و سجع مُهر آن چنین نوشته شده است:
«بسمه‌الله
نگین دولت و دین رفته بود چون از جا / به نام نادر ایران قرارداد خدا»
در گزارش فوق آمده است : این نخستین سجع مهر نادرشاه پس از به‌دست گرفتن سلطنت به شمار میرود که متن آن به احیای دولت و دین پس از نابسامانی‌ها اشاره دارد. استفاده از واژه «ایران» در این سجع، بسیار مهم است و نشان از توجه نادرشاه به تمامیت سرزمینی و ملی دارد.
متن طغرای سند نیز چنین است:
«أعوذُ بالله تعالی شأنه العزیز، فرمان عالی شد…»
بر اساس این گزارش، واژه «فرمان» که در این متن آمده است، در فرهنگ دیوانی ایران، در معنای عام و لغوی خود به همه اقسام اسناد دیوانی اطلاق می‌شد و شامل اوامر، احکام و دستورات پادشاهان بود که به مُهر و طغرا ممهور می‌شدند. این اصطلاح در تمامی ادوار تاریخی ایران به‌کار رفته است. بااین‌حال، در دوره صفوی به‌جای «فرمان»، واژگانی چون رقم، حکم و پروانچه نیز کاربرد داشته است.
در این گزارش توضیح داده شده است: «رقم» به‌طور خاص عنوان فرمانی بوده که مستقیماً به دستور شاه صادر می‌شده است و در دوره نادری نیز، برای فرمان‌های سلطنتی رایج بوده است. همانطور که در عنوان این سند نیز به کار رفته است یا مثلا در کتاب عالم‌آرای نادری، جلد سوم، صفحه ۱۱۱۱ آمده است:
«در آن یوم، موازی هفتاد رقم به عهده حکام و سلاطین ترکستان ارسال شد.»
در سطر پایانی این سند نیز آمده است:
«مستوفیان عظام دیوان اعلی رقم این عطیه را در دفاتر خلود ثبت نمایند و در عهده شناسند.»
متن این سند به شیوه شکسته‌نستعلیق تحریری نگاشته شده و با شناسه 997/355 در آرشیو ملی ایران به ثبت رسیده است.
[1]
منبع: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران