میراث مکتوب – در تاریخچۀ متن شناسی ادب فارسی، دهۀ هفتاد شمسی به بعد، دوران توجّهِ محقِقان به تصحیح علمیِ منظومه های پهلوانی، دینی مذهبی و تاریخیِ پس از شاهنامه است که تا پیش از این هنگام، تقریباً مغفول واقع شده بود. در حوزۀ منظومه های پهلوانی، پس از همّتِ شادروان استاد حبیب یغمایی برای انتشار متن گرشاسپ‌نامۀ اسدی توسی در سال ۱۳۱۷ ه.ش، باید از پیشگامیِ مرحوم دکتر رحیم عفیفی یاد کرد که در سال ۱۳۷۰ ه.ش، بهمن نامۀ ایرانشاه/ شان بن ابی الخیر را چاپ کردند و بعد از آن بود که بسیاری از این منظومه ها (مانند: کوشنامه، شهریارنامه، جهانگیرنامه، فرامرزنامه، بانوگشسپ‌نامه، برزونامه و…) به شیوه‌ای مناسب در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار گرفت و خوشبختانه این توجّه و اهتمام هنوز هم ادامه دارد. تازه‌ترین دستاوردِ رویکرد جدّی علمیِ محقّقان به آثار ادب حماسی، انتشارِ تصحیحِ منظومۀ بلند سام‌نامه است.
در میان منظومه‌های پهلوانیِ پیروِ شاهنامه، سام‌نامه به لحاظ موضوعِ آن که گزارش پرخاشخری‌ها و دلاوری های سام در راه رسیدن به معشوق خویش است، فردی/ شخصی ترین اثرِ ادب حماسیِ ایران به شمار می آید که برخلاف دیگر متون، کمترین نشانی از مسائل ملّی و میهنی و پیکار با دشمنان ایرانیان و دفاع از وطن ندارد. این منظومه که به دلیلِ تلفیقِ موضوعات پهلوانی و غنایی، بهتر است رُمانس نامیده شود، تا پیش از ۱۳۲۰ ه.ش به صورت – تصحیحِ علمی انتقادیِ آن، یک بار در سال ۱۳۱۹ سنگی و بار دیگر در سال ۱۳۸۶ به شکل حروفی منتشر شده و معمولاً به نام خواجوی کرمانی، شاعرِ نامدارِ سدۀ هشتم، معروف بوده است.
با این حال تحقیقات اخیر تقریباً ثابت کرده است که این منظومه،
سرودۀ خواجوی کرمانی نیست و بنا بر دلایلی که مصحّح ارجمند سام‌نامه عرضه کرده‌اند، از ترکیب همای و همایونِ خواجو با چند داستان دیگر احتمالاً از قرن دهم به بعد ساخته شده و سَراینده/ پردازندۀ سراسرِ آن نیز یک نفر نبوده است، بلکه ظاهراً چند نفر از نقّالان، بخش های مختلفِ آن را به نظم کشیده‌اند.
در میان منظومه‌های پهلوانیِ پیروِ شاهنامه، سام‌نامه به لحاظ موضوعِ آن که گزارش پرخاشخری‌ها و دلاوری های سام در راه رسیدن به معشوق خویش است، فردی/ شخصی ترین اثرِ ادب حماسیِ ایران به شمار می آید که برخلاف دیگر متون، کمترین نشانی از مسائل ملّی و میهنی و پیکار با دشمنان ایرانیان و دفاع از وطن ندارد. این منظومه که به دلیلِ تلفیقِ موضوعات پهلوانی و غنایی، بهتر است رُمانس نامیده شود، تا پیش از ۱۳۲۰ ه.ش به صورت – تصحیحِ علمی انتقادیِ آن، یک بار در سال ۱۳۱۹ سنگی و بار دیگر در سال ۱۳۸۶ به شکل حروفی منتشر شده و معمولاً به نام خواجوی کرمانی، شاعرِ نامدارِ سدۀ هشتم، معروف بوده است.
با این حال تحقیقات اخیر تقریباً ثابت کرده است که این منظومه،
سرودۀ خواجوی کرمانی نیست و بنا بر دلایلی که مصحّح ارجمند سام‌نامه عرضه کرده‌اند، از ترکیب همای و همایونِ خواجو با چند داستان دیگر احتمالاً از قرن دهم به بعد ساخته شده و سَراینده/ پردازندۀ سراسرِ آن نیز یک نفر نبوده است، بلکه ظاهراً چند نفر از نقّالان، بخش های مختلفِ آن را به نظم کشیده‌اند.
سجاد آیدنلو در شماره ۱۹۴ کتاب ماه ادبیات نگاهی دارد به منظومه سام‌نامه که به تصحیح وحید رویانی از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
متن کامل این مقاله را بر روی فایل پایین مطالعه کنید.