میراث مکتوب- «مجالس تفسیری» از فضل بن محِب نیشابوری با مقدمه و تصحیح فاطمه زمانی، رحیمه بَبرکَته شمشیری و علیرضا حسینی از سوی انتشارات مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
فضل از واعظان و محدّثان نیشابور بود که تمایلات عرفانی داشت و گرایش به بایزید و جُنَید و شِبْلی و قُشَیری و این موضوع از خلال مجلس‌های وعظ او و سخنان صوفیانۀ او نمایان است.
این کتاب در چهل و چهار مجلس ترتیب یافته، مؤلف در هر مجلس آیه یا آیاتی را برگزیده و تفسیر کرده است. شیوۀ مفسر در تفسیر آیات موضوعی است. موضوعاتی چون: ایثار، توحید، اولیاء، تقوا، معراج، مالکیت، والدین، القاب، بکاء، شرب، عید، سلام، رحمت، رؤیت، میثاق، فرح، رزق، عاقبت، ظلم، رجاء و … مورد بحث و نظر واقع شده است.
خطیب مجلس، نخست با طرح مباحث لغوی و شرح الفاظ و کلمات، بحث را آغاز می‌کند و سپس ذیل عنوان اخبار و آثار به ذکر شواهد روایی و نقل احادیث مرتبط می‌پردازد و بعد وارد قسمت نکته‌ها و اشارات می‌شود و لطایف ذوقی و ظرایف عرفانی را با استناد به اقوال عرفا و صوفیان بیان می‌نماید. عنوان بخش پایانی نیاحات یعنی نوحه‌هاست که در تذکر دادن به مرگ و زاری و روز رستاخیز و عقوبات آخرت است.
از سبک و سیاق این تفسیر برمی‌آید که فضل‌بن‌محب از سنت تفسیری مفسران کرّامی تأثیر پذیرفته، هر چند شواهد و قرائن موجود کرامی بودن وی را نفی می‌کند. سبک ادبی کتاب گونۀ خراسانی است و این موضوع از فراوانی کلمات و واژگان کهن این اثر مانند بشولیده، همه‌گینان، زبانیکان، گِل‌بریان و … دانسته می‌شود.
با ذکر نمونه‌ای از نثر این اثر فاخر، معرفی آن را به پایان می‌بریم:
«اندر نحْل آثار قدرتست، نیمی از وی زهر، نیمی از وی شفا و با زهر حاجزی به میان آن نِه تا زهر به انگبین نیامیزد و انگبین با زهر، همچنین تنْ دریای معصیت، دل دریای معرفت، حاجزی میان آن نه تا معصیت با معرفت نیامیزد و معرفت با معصیت…».
این کتاب شامل پنجاه و سه صفحه مقدمه، ۲۶۱ صفحه متن، ۶۰ صفحه تعلیقات و مابقی نمایه‌های متعدد و قابل استفاده و جمعاً حدود ۴۲۰ صفحه می‌باشد.
علاقه‌مندان می‌توانند از طریق شمارۀ ۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، کتاب را درخواست کنند و یا از طریق وبگاه فروش به نشانی www.mirasmaktoob.net [1] نسخۀ کاغذی یا فایل پی‌دی‌اف کتاب را خریداری نمایید.
این کتاب در چهل و چهار مجلس ترتیب یافته، مؤلف در هر مجلس آیه یا آیاتی را برگزیده و تفسیر کرده است. شیوۀ مفسر در تفسیر آیات موضوعی است. موضوعاتی چون: ایثار، توحید، اولیاء، تقوا، معراج، مالکیت، والدین، القاب، بکاء، شرب، عید، سلام، رحمت، رؤیت، میثاق، فرح، رزق، عاقبت، ظلم، رجاء و … مورد بحث و نظر واقع شده است.
خطیب مجلس، نخست با طرح مباحث لغوی و شرح الفاظ و کلمات، بحث را آغاز می‌کند و سپس ذیل عنوان اخبار و آثار به ذکر شواهد روایی و نقل احادیث مرتبط می‌پردازد و بعد وارد قسمت نکته‌ها و اشارات می‌شود و لطایف ذوقی و ظرایف عرفانی را با استناد به اقوال عرفا و صوفیان بیان می‌نماید. عنوان بخش پایانی نیاحات یعنی نوحه‌هاست که در تذکر دادن به مرگ و زاری و روز رستاخیز و عقوبات آخرت است.
از سبک و سیاق این تفسیر برمی‌آید که فضل‌بن‌محب از سنت تفسیری مفسران کرّامی تأثیر پذیرفته، هر چند شواهد و قرائن موجود کرامی بودن وی را نفی می‌کند. سبک ادبی کتاب گونۀ خراسانی است و این موضوع از فراوانی کلمات و واژگان کهن این اثر مانند بشولیده، همه‌گینان، زبانیکان، گِل‌بریان و … دانسته می‌شود.
با ذکر نمونه‌ای از نثر این اثر فاخر، معرفی آن را به پایان می‌بریم:
«اندر نحْل آثار قدرتست، نیمی از وی زهر، نیمی از وی شفا و با زهر حاجزی به میان آن نِه تا زهر به انگبین نیامیزد و انگبین با زهر، همچنین تنْ دریای معصیت، دل دریای معرفت، حاجزی میان آن نه تا معصیت با معرفت نیامیزد و معرفت با معصیت…».
این کتاب شامل پنجاه و سه صفحه مقدمه، ۲۶۱ صفحه متن، ۶۰ صفحه تعلیقات و مابقی نمایه‌های متعدد و قابل استفاده و جمعاً حدود ۴۲۰ صفحه می‌باشد.
علاقه‌مندان می‌توانند از طریق شمارۀ ۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، کتاب را درخواست کنند و یا از طریق وبگاه فروش به نشانی www.mirasmaktoob.net [1] نسخۀ کاغذی یا فایل پی‌دی‌اف کتاب را خریداری نمایید.
میراث مکتوب تنها ناشری در کشور است که همزمان نسخۀ کاغذی و فایل تصویری کتاب را به پیشگاه علاقه‌مندان تقدیم می‌کند. چه بسیارند دانشجویانی که توان خرید نسخۀ کاغذی را ندارند.
علاقه‌مندان خارج از کشور نیز می‌توانند از طریق ایمیل روابط عمومی info@mirasmaktoob.ir [2] درخواست و سفارش خود را اعلام کنند تا برای دریافت فایل پی‌دی‌اف اثر راهنمایی شوند.
گفتنی است مؤسسۀ میراث مکتوب در سال 1394 نیز کتاب «تحقیق در مجالس تفسیری فضل بن محب نیشابوری و ابیات فارسی آن» نوشتۀ جواد بشری و محمدافشین وفایی، را منتشر کرده است.
[3]