میراث مکتوب- واقعۀ بعثت در فرهنگ مسلمانان جایگاهی خاص دارد. بعثت در حقیقت نقطه آغازین اسلام است. این اتفاق بزرگ به نقل برخی از مورخان در روز دوشنبه ۲۷ رجب سال چهلم عام الفیل روی داده است. بنابر منابع، وقتی پیامبر اکرم (ص) در غار حرا، به تفکر و عبادت مشغول بودند، با نزول نخستین آیات سوره علق، و دعوت او به «خواندن به نام پروردگاری که آفرید» آغاز شد و با نخستین آیات سوره مدثر ادامه یافت (مطیع، 1383: جلد 12، 279-280).
آیات آغازین سورۀ علق:
بسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ
1.ٱقْرَأْ بٱسْمِ رَبّکَ ٱلَّذی خَلَقَ
2.خَلَقَ ٱلْإِنسٰنَ مِنْ عَلَقٍ
3.ٱقْرَأْ وَ رَبُّکَ ٱلْأَکْرَمُ
4.ٱلَّذی عَلَّمَ بٱلْقَلَمِ
5.عَلَّمَ ٱلْإِنسٰنَ مَا لَمْ یَعْلَمْ
در این گفتار، آیات آغازین سورۀ علق، در نسخ خطی موجود از قرآنهای مُتَرجَمِ کتابخانه ملی ملک، به صورت مقابله‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این کتابخانه تعدادی نسخه خطی از قرآن،متُرَجَم است که دراین گفتار به بررسی سه نسخه پرداخته شده است: نسخۀ 30 و 37 و 41.
شمارۀ برخی از نسخه‌های دیگر قرآن که ترجمۀ فارسی دارند: 6636، 6676، 6618، 6871، 6874، 6878 و 6730 که این آخری ترجمه‌‌اش ناقص است.
معرفی سه نسخه:
نسخۀ 30
نسخ قرن سیزدهم، کاغذ ترمه، 271 برگ 14 سطر، جلد تیماج قرمز، پشت ابری فرنگی، اندازه 14/5 در 5/24، خواص سور به شکستۀ نستعلیق قرن سیزدهم، ترجمۀ بین السطور با قرمزی، دو صفحۀ آغاز مذهب، علائم جزو و حزب و سرسوره‌ها شنگرف، مجدول با کمند به نقره و لاجورد (افشار، دانش‌پژوه، 1361: 6).
نسخۀ 37
نسخ وصال شیرازی در 1255 که برای محمد‌نبی‌خان فرمانروای فارس نوشته است. کاغذ ترمه، 334 برگ 12 سطر، جلد روغنی گل و بوته ممتاز، پشت جلد گل زنبق ممتاز در زمینۀ طلایی، اندازه 17/8 در 28، شش صفحۀ فهرست و دعای تلاوت و سرآغاز و سرسوره‌ها و تقسیمات مذهب، متن جدول، بین السطور ترجمۀ فارسی، نام سور و علائم تفأل در بالای صفحات به شنگرف، مجدول با کمند (همان: 7).
نسخۀ 41
نسخ حسین بن عسکر ارسنجانی در شعبان 1285، کاغذ ترمۀ سفید، 306 برگ 14 سطری، جلد روغنی گل و بوته، پشت جلد تصویر بیابان با گل و بوته و بلبل و پروانه، اندازه 13 در 19، شش صفحۀ اول (فهرست و دعاوی تلاوت و سورۀ حمد) مذهب ممتاز، سرسوره‌ها و علائم جزو و حزب مذهب، متن و ترجمه و جدول‌بندی به زر و سیاهی، ترجمۀ فارسی به خط نستعلیق با خط شنگرف، فواصل آیات ستاره به زر و شنگرف و رنگ سبز، مجدول با کمند به زر و لاجورد ( همان: 8).
[1]
دو صفحۀ آغاز مذهب نسخۀ 30
[2]
تصویر روی جلد قرآن مجید نسخۀ 37
[3]
تصویر پشت جلد قرآن مجید نسخۀ 41
ترجمۀ مقابله‌ای آیات بر اساس سه نسخه 30، 37 و 41:
بسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ
| نسخۀ 30 | بنام خداوند بخشنده مهربان | |||
| نسخۀ 37 | بنام خداوند بخشنده مهربان | |||
| نسخۀ 41 | بنام خدای بخشاینده و مهربان | |||
| شماره آیه | متن آیه | ترجمه نسخه 30 | ترجمه نسخه 37 | ترجمه نسخه 41 |
| 1 | ٱقْرَأْ بٱسْمِ رَبّکَ ٱلَّذی خَلَقَ | بخوان بنام خداوند تو آنکه بیافرید همه چیزی | بخوان بنام پروردگارت آنکه آفرید همه | بخوان بنام پروردگارت که آفرید |
| 2 | خَلَقَ ٱلْإِنسٰنَ مِنْ عَلَقٍ | بیافرید ادمی را از خون بسته | آفرید انسانرا از خونی | آفرید آدمی را از خون بسته |
| 3 | ٱقْرَأْ وَ رَبُّکَ ٱلْأَکْرَمُ | بخوان و خداوند تو است کریمتر | بخوان و پروردگار تو گرامیتر است | بخوان و پروردگار تو کریمتر است |
| 4 | ٱلَّذی عَلَّمَ بٱلْقَلَمِ | آنکه بیاموخت بقلم | آنکه آموخت تو را بقلم | آنکه آموخته نوشتن بقلم را |
| 5 | عَلَّمَ ٱلْإِنسٰنَ مَا لَمْ یَعْلَمْ | بیاموخت ادمی را انچه را ندانست | آموخت انسانرا انچه نمیدانست | آموخت آدمیرا انچه نمیدانست |
[4]
تصویر سورۀ علق از قرآن نسخۀ 30
[5]
ترجمۀ سورۀ علق از قرآن نسخۀ 37
[6]
ترجمۀ سورۀ علق از قرآن نسخۀ 41
تصاویری از دیگر نسخه‌های مترجم فارسی در کتابخانۀ ملک
[7]
صفحۀ فاتحة الکتاب نسخۀ 6636
[8]
ترجمۀ سورۀ علق از نسخۀ 6636
[9]
صفحۀ فاتحة الکتاب از نسخۀ 6871
[10]
ترجمۀ سورۀ علق از نسخۀ 6871
[11]
صفحۀ فاتحة الکتاب از نسخۀ 6874
[12]
ترجمۀ سورۀ علق در نسخۀ 6874
[13]
تصویر جلد نسخۀ 6878
[14]
ترجمۀ سورۀ علق از نسخۀ 6878
[15]
صفحه آغاز سوره بقره در نسخۀ 6676
[16]
ترجمۀ سورۀ علق از نسخۀ 6676
[17]
صفحۀ فاتحة الکتاب از نسخۀ 6618
[18]
ترجمۀ آغاز سورۀ علق در نسخۀ 6618
منابع
افشار، ایرج، دانش‌پژوه، محمد تقی (1361). فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملّی ملک. با همکاری محمد باقر حجتی و احمد منزوی. تهران: کتابخانه و موزه ملی ملک.
مطیع، مهدی (1383). «بعثت». دائرة المعارف بزرگ اسلامی. جلد 12، صص 279-280، تهران: مرکز نشر دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
علیرضا حیدری
منبع: کتابخانه ملک