میراث مکتوب- کتاب «رساله در حساب و مساحت» به احتمال از عبدالله بن علی (فلک علاء تبریزی) (سدهٔ هفتم و هشتم) با تصحیح میرکمال نبی‌پور به کوشش محمد باقری، پژوهشگر تاریخ علم دورهٔ اسلامی مائده حسین‌زاده با مقدمهٔ علی صفری آق‌قلعه از سوی مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
متنی که در کتاب حاضر منتشر شده، رساله‌ای در آموزش حساب و مساحت است که متأسفانه نام مؤلف و دورۀ نگارش آن هنوز به‌صورت قطعی مشخص نشده، اما با توجه به برخی قرائن می‌توان گمان برد که احتمالاً بخشی از قانون السّعادة اثر فلک‌الدین عبدالله‌‌بن‌علی‌بن محمد تبریزی مشهور فلک علاء تبریزی است.
قواعد حساب و مساحت که در این رساله آموزش داده شده، بیشتر با توجه به نیازهای نوآموزان -به‌ویژه دانش استیفا- تدوین شده و متن سودمندی در شناسایی محاسبات، اندازه‌گیری‌ها و برخی تبدیل‌ها در دستگاه‌های دیوانی است. در این میان مطالبی که در «نوعِ» دوم کتاب در موضوع عیار و مباحث آن مطرح شده، اطلاعات ارزشمندی در این مبحث در اختیار ما قرار می‌دهد. این متن بر اساس تنها رونویسی شناخته شدۀ آن در مجموعهٔ ۶۵۴۱ کتابخانۀ مجلس تصحیح و منتشر شده است.
فلک علاء تبریزی نویسنده‌ای شناخته شده است که سه اثر از وی تاکنون شناخته شده است و برای بررسی انتساب رساله در حساب و مساحت به فلک علاء تبریزی باید این سه اثر را بررسی کنیم.
از «سعادت‌نامه» تا کنون سه نسخه شناخته شده و از «لطایف شرفی» نیز فقط یک رونویس بر جای مانده است. بنا به گفته صفری آق‌قلعه هیچکدام از این آثار دارای بخش ریاضیات (حساب و هندسه) نیستند.
رسالهٔ حاضر به بیان مقدمات محاسبات ریاضی (چهار عمل اصلی) و مقدمات هندسه و محاسبات سادۀ هندسی پرداخته است. فصل اول در ضرب و قسمت و جمع و تفریق و اعداد متناسبه، فصل دوم در مساحت است. باب دوم این رساله در مساحت مجسّمات است و فصل سیوم در استخراج قسط مبلغ‌ها به اعتبار سهور و اعوام است.
مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب «رساله در حساب و مساحت» را با تصحیح میرکمال نبی‌پور و به کوشش محمد باقری و مائده حسین‌زاده منتشر کرده است و به بهای ۱۲۵ هزار تومان به فروش می‌رساند. علاقه‌مندان برای دریافت اطلاعات بیشتر دربارۀ این کتاب و دریافت آن می‌توانند با شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ تماس حاصل کنند.
مریم مرادخانی
[1]