- مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب - https://mirasmaktoob.com -

تاریخ و هنر شرق ایران

میراث مکتوب – تاریخ و هنر شرق ایران بر آن است تا با استفاده از منابع مکتوب و یافته‌های کاوش‌های باستانشناسی، تاریخ و هنر شرق ایران را از زمانی که این منطقه در روشنایی منابع نوشتاری قرار گرفته مورد بررسی قرار دهد.

«موقعیت جغرافیایی»، «ایرانی – یوناییان شرق ایران»، «تاریخ سکایی اشکانی هند»، «کوشانیان در شرق ایران»، «تاریخ شرق ایران از ساسانیان تا ظهور اسلام»، «سرانجام تاریخ شرق ایران»، «هنر شرق ایران در عصر هخامنشیان تا ظهور کوشانیان»، «مکاتب هنری شرق ایران»، «هنر عصر کوشان» و «نظام سیاسی- اقتصادی شرق ایران» عناوین ۱۰ فصل کتاب «تاریخ و هنر شرق ایران» را تشکیل می‌دهند.

نخستین فصل کتاب به بررسی موقعیت جغرافیایی، ویژگی های طبیعی و شرایط آب و هوایی شرق ایران می پردازد و فصل بعدی نیز موضوع‌هایی چون فعالیت های هخامنشیان در شرق، حضور اسکندر در این منطقه، ظهور سلوکوس و تاسیس سلسله سلوکیان، حکومت یونانی ایرانیان باختر و چگونگی سقوط این حکومت را مورد بررسی قرار می‌دهد.

در قسمتی از این فصل درباره چگونگی روی کار آمدن حکومت باختر می‌خوانیم: «فروپاشی حکومت سلوکیه و تمرکز قدرت آنان در غرب ایران، شرق ایران را برای شورش ها و نهضت های آزادی بخش مهیا نمود. در این میان ساکنان یونانی این منطقه که فرهنگشان با فرهنگ ایرانی عجین شده بود و از حکومت سلوکیان نیز ناراضی بودند در زیر پرچم دایودوت اول، استاندار باختر و سغد (که شاید یک ایرانی بود) به پا خاسته و علم مخالفت با سلوکیان را برافراشتند و حکومتی را در منطقه باختر بنا نهادند.»

خاستگاه سکاها، شاهان سکایی، اسپالیرس و اسپالاگاداموس، ظهور و سقوط اشکانیان هند و سکه هایی با نوشتار یونانی و کروشتی مهم ترین عناوین فصل سوم کتاب را تشکیل می دهند. کوشانیان که در سرزمین افغانستان و پاکستان کنونی ساکن بودند، در فصل بعدی کتاب بررسی می شوند. این فصل به بررسی وضعیت کوشانیان قبل از ورود به باختر، تاسیس سلسله کوشانیان و سرانجام سقوط این سلسله می پردازد.

فصل پنجم تاریخ شرق ایران از ساسانیان تا ظهور اسلام، روابط ساسانیان با اقوام شمال شرق و وضعیت هون ها در هند را بررسی می کند و فصل بعدی پایان تاریخ شرق ایران و حکومت های این منطقه را بیان می کند.

فصل هفتم به بررسی هنر شرق ایران در فاصله زمانی حکومت هخامنشیان تا ظهور کوشانیان می پردازد. شکل گیری مکاتب هنری شرق ایران و نقش اشکانیان در سقوط هنری شرق ایران از موضوع هایی هستند که در این فصل مورد بررسی قرار می گیرند.

هنر گندهرا، تاثیر ایران بر فرهنگ هند، مکاتب هنری شرق ایران، تاثیر هنر سکاها، رومیان در باختر و مکتب هنری ماتورا در فصل بعدی کتاب تجزیه و تحلیل می شوند و سرانجام دو فصل پایانی کتاب به هنر عصر کوشان و نظام سیاسی اقتصادی شرق ایران اختصاص دارد.

در بخشی از کتاب درباره سکه های کوشانی آمده است: «عصر کوشانیان، زمان اوج هنر و تاثیرات مذهبی در دوره تاریخی شرق ایران است. اولین سکه های طلا در شرق ایران متعلق به این دوره است. این سکه ها را الگوی ضرب سکه های طلای بعدی شاهان هند- همچون سکه های شاهان گوپتاها- باد دانست. سکه های کوشانی در سیستم داد و ستد پولی در منطقه تاثیر بسیار گذاشتند. نقش الهه هایی که بر پشت این سکه ها دیده می شود، وضعیت استثنایی هنر و مذهب این عصر را به نمایش می گذارد. تقریبا از زمان کانیشکا به بعد بود که تغییرات مهمی در شرق ایران صورت گرفت. پیش از این هنرمندان علاقه ای به ساخت تندیس نداشتند؛ اما از این زمان نقش الهه ها بر پشت سکه ها به وفور پدیدار می شود.»

چاپ نخست کتاب تاریخ و هنر شرق ایران تالیف مشترک فرهنگ خادمی ندوشن و طاهره عزیزی‌پور در ۱۸۰ صفحه با شمارگان یک هزار نسخه و بهای ۹ هزار تومان از سوی نشر سمیرا راهی بازار کتاب شد.

[1]
[2]